ᠴᠠᠭ ᠬᠤᠭᠤᠴᠠᠭᠠᠨ ᠤ ᠲᠣᠪᠴᠢ ᠲᠡᠦᠬᠡ

Стивен Хо кинг Ца г х у га ца а ны то вч тү ү х Та ла рх а л Энэх ү ү но мыг Жейнд зо риу ла в. 1 9 8 2 о нд Хар вар дад Лёбо вын багц лекцийг у ншсаных аа дар аа би о р о н зай цаг х у гацааны ту х ай х ялбар шу у лсан но мбичиж ү зэх ээр шийдсэн юм. Тэр ү ед эр тний о р чло н ер тө нц, х ар нү х ний ту х ай о ло н то о ны но м байсны до то р Стивен Вайнбер гийн “Эхни й гур ва н хо р о м“ шиг сайн но м, энд нэр ийг нь ду р дах ын х эр эггү й му у но м ч байсан билээ. Гэх дээо р чло н су длал бо ло н квант о но лыг су длах х ү слийг надад тө р ү ү лсэн о р чло н ер тө нц х аанаас ү ү ссэн бэ︖ яаж, яах гэж ү ү ссэн бэ︖ тэр мө х ө х ү ү , х эр эв мө х ө х бо л яаж мө х ө х вэ︖ зэр эг асу у длыг тэдний нэг нь ч х ө ндө ө гү й юм шигсанагддаг. Эдгээр асу у лтыг бид бү гдээр ээ со нир х до г. Гэтэл эдгээр асу у длыг шийдэх эд ту салдаг математикийн у чр ыг цө ө н то о ны мэр гэжилтэн л о йлго ж чадах аар тийм их мэдлэг, у р чадвар шаар дсан шинжийг о р чин ү еийн шинжлэху х аан о лжээ. Гэх дээ о р чло н ер тө нцийн ү ү сэл, цаашдын х у вь заяаны талаар х ү ндсэн тө сө ө ллийг математикгү йгээр шинжлэху х ааны бо ло вср о л о ло о гү й х ү мү ү ст ч о йлго мжто йго о р илтгэн ө гү ү лж бо лно . Үү нийг л би энэ но мдо о гү йцэлдү ү лэх ийг х ичээсэн юм. Ингэж чадсан эсэх ийг минь у ншигчид шү ү нэ биз ээ. Но мо нд о р со н то мъёо бү рх у далдан авагчдын то о г х о ёр дах ин бу у р у у лдаг гэж надад х элж байсан. Тэгэх эд нь би ямар ч то мъёо гү йгээр асу у далд х андах аар шийдсэн юм. Гэлээ ч эцсийн эцэст нэг л то мъёо , Эйнштейний алдар т E=mc^2 то мъёо г о р у у ллаа. Энэ ньчадвар лаг у ншигчдын маань тэн х агасыг ү р гээчих гү й гэдэгт би итгэж байна. Хажу у гийн х атингир алт х ату у р ал бу юу х ө дө лгө ө ний мэдр элийн эсийн ө вчнө ө р ө вдсө нийг минь эс то о цво л бу садбү х зү йлд намайг аз тү шиж байлаа. Эх нэр Жейн, х ү ү Ро бер т, Тимми, о х ин Люси нар ын маань надад ү зү ү лсэн ту сламж дэмжлэг амьдр алын х эвийн байдалдаа эр гэн о р ж, ажилдаа амжилт гар гах бо ло лцо о о лго со н. Оно лынфизикийг со нго со н маань бас аз бо ло в, у чир нь тэр бү х элдээ о й у х аанд минь байсан юм. Тэгэх ээр миний биеийн до р о йто л но цто й саад бо ло о гү й. Шинжлэх у х ааны найз нө х ө д минь бү гдээр ээ ту йлын их дэмжлэг ү зү ү лж байлаа. Ажлын маань эх ний, “со нго до г“ ү ед о йр ын ту слагч, х амтр агчид маань Ро жер Пенр о у з, Ро бер т Гер о к, Бр ендо нКар тер , Жо р ж Эллис нар байв. Надад ту салж, х амтр ан ажилласан тэдэндээ талар х аж байна. Эллистэй х амтр ан бичсэн “Ор о н-цагийн то м х эмжээний бү тэц“ но м 1 9 7 3 о нд х эвлэгдсэнээр энэ ү е ө ндө р лө сө н юм. Уг но мо о с нэмэлтмэдээлэл авч бо лно гэж у ншигчдадаа зө влө мө ө р гү й байна. Учир нь тэр но м х этэр х ий математик шинжтэй, тэгээд ч у нших ад х ү нд. Тэр ү еэс х о йш илү ү о йлго мжто й бичиж су р сан гэдэгтээ би итгэлтэй байдаг. 1 9 7 4 о но о с эх элсэн ажлынх аа х о ёр дах ь, “квантын“ ү едээ Гар р и Гибсо н, До н Пейж, Жим Хар тл нар тай го лло нажилласан юм. Ту сламж гэдэг ү гийн шу у д у тгаар ч, шилжсэн у тгаар ч ту сламж ү зү ү лсэн тэдэндээ бо ло н шавь нар таа би маш их талар х аж байна. Шавь нар аасаа х о цр о х гү й байх х эр эгцээ шаар длага намагт шигдэх ээс намайгавар сан х амгийн чу х ал тү лх эц бо лсо н гэдэгт би итгэдэг. Энэ но мыг бо ло вср у у лах ад шавь нар ын маань нэг Бр айн Уитт их ту с х ү р гэсэн билээ. Но мынх о о анх ны но о р гийг биччих сэн байсан 1 9 8 5 о нд би у у шигны х атгалгаа ту слаа.Тө вө нх ө д гу у р с су у лгах х агалгаа х ийлгэх х эр эгтэй бо лж, х агалгааны дар аа би яр ьж чадах аа бо льсо н юм. Ингээд х ар илцах бо ло мжо о бар аг алдав. Но мо о ду у сгаж чадах гү й нь дээ гэж тэр ү ед бо до ж байлаа. Гэвч Бр айн но мыг засажсайжр у у лах ад тө дийгү й Калифо р нийн Саннивелийн Wo rd s p lu s, In c ко мпанийн Во лт Во лто шо о с надад бэлэглэсэн х ар илцааны Liv in g cen ter пр о гр аммыг ашиглаж су р ах ад минь ту салсан. Энэ пр о гр аммын ту сламжтайгаар но м,ө гү ү лэл бичиж, Санннвелийн ө ө р нэг ко мпани Sp eech Рlu s-аас надад бэлэглэсэн яр иа нийлэгжү ү лэгчийн ту сламжтайгаар х ү мү ү стэй яр ьж чаддаг бо ло в. Дэвид Мэйсо н энэ нийлэгжү ү лэгчийг жижигх эн пер со налко мпьютер ийн х амт тэр гэнцэр т минь су у р илу у лж ө гсө н юм. Энэ систем бү гдийг ө ө р чилсө н билээ. Үнэндээ би о до о ду у х о о ло йго о алдах аас ө мнө х ү еэсээ илү ү дээр х ар илцаж чаддаг бо лсо н. Но мын анх ны х у вилбар тай танилцаж, энэ но мыг сайжр у у лах ад ту с бо ло х зө влө гө ө ө гч байсан х ү мү ү ст талар х алилэр х ийлье. Ялангу яа, Ваn tam b о о кs х эвлэлийн газр ын р едакто р Петер Гу ззар ди маань сайтар тайлбар лагдаагү й гэж ү зсэн зү йлсийнх ээ ту х ай санал асу у лгатай зах идлу у дыг ар ар аас нь илгээж байлаа. Зө влө гө ө , залр у у лгын маш у р тжагсаалтыг х ү лээн аваад би маш их цо чир дсо но о х ү лээх х эр эгтэй гэвч Гу ззар дийн зө в байсан. Гу ззар ди алдааг минь тү ншиж байсны ачаар энэ но м сайн бо лсо н гэдэгт би итгэдэг. Би ө ө р ийн ту слагч Ко лин Вилльямс, Дэвид То мас, Реймо нд Лэфлемм нар таа, нар ийн бичиг Жу ди Фелл, Энн Ральф,Шер ил Биллингто н, Сью Мэйси бо ло н су вилагч нар таа гү н талар х лаа илэр х ийлье. Го нвилл-энд-Кайюс-Ко ллеж, Шинжлэх Ух аан, Тех никийн Су далгааны Хо р о о , Левер х у лм, Мак-Ар ту р , Ну ффилд, Ральф Смитийн Сангаасшинжлэх у х ааны су далгаа эмнэлгийн бү х зар длыг даагаагү йсэн бо л би юу нд ч х ү р ч чадах гү й байсан. Тэдэнд маш их талар х аж байна. Сти вен Хо ки нг, 1 9 8 7 о ны 1 0 са р ын 2 0 Удиртга л Бид ер тө нцийн талаар бар аг юу ч мэдэх гү й амьдар ч байна. Амьдр алыг тэтгэгч нар ны гэр лийг ү ү сгэдэг мех анизмийнту х ай, о гто р гу йд биднийг у нагачх алгү й дэлх ий дээр бар ьж байдаг таталцлын ту х ай ч юм у у эсвэл биднийг бү р дү ү лдэг, бү тцээс нь бид ө ө р сдө ө го л тө лө в х амаар даг ато мын ту х ай тө дий л со нир х о х гү й байна. Байгаль яагаадийм байдаг вэ, о гто р гу й х аанаас ү ү ссэн бэ, эсвэл тэр эндээ л байсан у у , х эр эв цаг х у гацаа х эзээ нэг цагт бу цаж у х ар вал ү р дагавар шалтгааных аа ө мнө байх у у , ү гү й юу , х ү н тө р ө лх тний танин мэдэх ү йд эцсийн зааг бий юугэдгийг бо до ж су у даг х ү н ︵ийм ну х ацтай асу у лт тавьдаггү йгээ ч сайн мэдэх гү й︶ х ү ү х дү ү дийг эс то о цво л х о во р ажээ. Юу г х ар нү х гэх вэ, бо дисын х амгийн жижиг х эсэг юу вэ, яагаад бид ө нгө р снийг мэддэг, ир ээдү йг мэддэггү й вэ,х эр вээ эх лээд эмх замбар аагү й байсан бо л о до о гийн, х ар агдах у йц эмх цэгц яаж бий бо ло в, яагаад о р чло н ер тө нц о р шин байна вэ гэдгийг мэдэх ийг х ү сдэг х ү ү х дү ү д ч байдаг, би тэдэнтэй таар алдаж байсан. Эцэг эх , багш нар эдгээрасу у лтын их энх эд мө р ө ө х авчин х ар иу лах эсвэл о й у х аанд нь бү ү р тү ү р х эн х адгалагдан ү лдсэн шашны до мго о с эш татах ү зэгдэл нийгэмд маань байсаар л байна. Иймэр х ү ү асу у лт х ү ний о йлго х у йн х язгаар лагдмал байдлыг то до р х о йилэр х ийлдэгээс зар имд нь эдгээр асу у лт таалагддаггү й аж. Гэтэл фило со фи, байгалийн шинжлэх у х ааны х ө гжил иймэр х ү ү асу у длын ачаар ү ндсэндээ у р агш ах исан билээ. Иймэр х ү ү тө р лийн асу у лт тавих ыг х ү сдэг насандх ү р эгчдийн то о нэмэгдэж байгаа ба тэд зар имдаа нилээд х ачир х алтай х ар иу лтыг со нсо ж байна, Бид маш багыг ч, маш то мыг ч аль алиныг нь х амр ах ү ү днээс су далгааных аа х аяаг ато м р у у ч, о д р у у ч ижилх эн тэлж байна.1 9 7 4 о ных авар санср ын “Викинг“ х ө лө г Ангар аг дээр газар дах аас х о ёр о р чим жилийн ө мнө би Ло ндо нгийн Вангын Нийгэмлэгээс зо х ио н байгу у лсан, х ар ь гар агийн ир гэншлийг х айх бо ло лцо о г х элэлцсэн бага х у р алд о р о лцо н Англидбайлаа. Завсар лагааны цагаар аа зэр гэлдээх танх имд бо лж байгаа о ло н х ү нтэй х у р лыг со нир х о н тийш о р со н юм. Тэгээд би шинжлэх у х ааны ах мад байгу у ллагу у дын нэг бо ло х Вангийн Нийгэмлэгт шинэ гишү ү н элсү ү лэх , эр тнийнэгэн заншлын гэр ч бо лж байгаагаа тө дө лгү й о йлго со н билээ. Тэр гү ү н эгнээнд, тах ир ду ту у х ү ний тэр гэнцэр т су у сан нэгэн залу у эх ний х у у дсу у дад нь Исаак Ньюто ны гар ын ү сэг х адгалагдан байдаг но мо нд нэр ээ их эд у даанбичив. Тү ү нийг бичиж ду у сах ад алга ташилт нижигнэсэн юм. Стивен Хо кинг тэр ү ед аль х эдийн до мо г бо лчих со н байлаа. Өнө ө дө р Хо кинг Кембр ижийн Их Су р гу у льд тэр нэгэнцагт Ньюто н, х о жим П.А.М. Дир ак-нэг нь х амгийн то мыг нө гө ө нь х амгийн багыг су далж байсан алдар т х о ёр су длаачийн х ү р тэж байсан Люкасийн нэр эмжит математикийн Пр о фессо р бо лжээ. Хо кинг бо л тэдний зү й ёснийзалгамжлагч мө н. Мэр эгжлийн биш х ү мү ү ст зо р иу лан ту у р висан Хо кингийн энэх ү ү анх ны но м нь ө р гө н о ло н у ншигчдад ту стай о ло н зү йлийг агу у лсан байна. Но м агу у лгынх аа багтаамжаар тө дийгү й, зо х ио гчийнх о о о юу н у х аанх эр х эн ажилладагийг ү зү ү лж байгаар аа со нир х о лто й. Та бү х эн энэ но мно о с физик, о до н о р о н, о р чло н су длал х ийгээд эр зо р игийн о гто лцло л дээр х то до р х о й нээлтийг о лж х ар на. Гэх дээ энэ нь бас Бу р х аны ту х ай . тэгэх дээ Бу р х ан байх гү йн ту х ай но м байж мэдэх юм. Бу р х ан гэдэг ү г энэ но мо ндо ло нто о таар алдана. Ор чло н ер тө нцийг ту у р ьвиж байх даа Бу р х анд ямар нэг со нго лт байсан бо ло в у у гэсэн Эйнштейний алдар т асу у лтын х ар иу г о ло х эр элд Хо кинг мо р джээ. Хо кинг, ө ө р ийнх нь бичсэнчлэн, Бу р х ны санааго йлго ж мэдэх ийг о р о лдсо н байна. Энэ х айгу у лын явцад о до о го о р х ү р ээд бу й ү р дү н нь бү р ч гайх алтай агаад о р чло н ер тө нц о р о н зайд х ил х язгаар гү й цаг х у гацаанд эх лэл, тө гсгө лгү й, Бү тээгчийн х у вьд х ийх зү йл ү гү й ажээ. Ка р л Сэй га н, Ко р ни ллын Их Сур гууль, Нью-Йо р к, Ита к Нэгдү гээр б ү лэг Орчло н ертө нцийн ту х а й б идний тө сө ө лө л Нэг у даа алдар тай нэгэн эр дэмтэн ︵тү ү нийг Бер тр ан Рассел байсан гэлцдэг︶ о до н о р ны талаар о ло н нийтэдзо р иу лсан лекц у ншжээ. Тэр ээр дэлх ий нар ыг, нар ө ө р ө ө манай галактик гэгдэх о ддын то м чу у лганы тө вийг то йр о н х эр х эн эр гэдэгийг тайлбар лаж л дээ. Лекцийн тө гсгө лд танх имын ар ын эгнээнээс х ижээл насны, жижигх эн х атагтайбо со о д “Бидэнд яр ьсан бү х эн чинь дэмий зү йл байна. Үнэн х эр эгтээ дэлх ий чинь авар га яст мэлх ийн ну р у у н дээр байгаа х автгай таваг юм“ гэв. Эр дэмтэн маань эелдэгх эн инээмсэглээд “Хар ин яст мэлх ий юу н дээр то гтдо г вэ︖ “гэх эд “Хү ү минь, чи ү нэх ээр у х аантай х ү ү байна. Яст мэлх ий ө ө р нэг яст мэлх ий дээр , тэр нь бас яст мэлх ий дээр , гэх мэтээр до о шло но до о “ гэж ө нө ө х х атагтай х ар иу лсан гэдэг. Ор чло н ер тө нц яст мэлх ийн эцэс тө гсгө лгү й цамх аг бо ло х ту х ай ийм тө сө ө лө л бидний их энх эд инээдтэй санагдана,гэх дээ яагаад бид ө ө р сдийгө ө илү ү зө в мэддэг гэж бо ддо г вэ︖ Ор чло н ер тө нцийн талаар бид юу г мэддэг вэ, ү ү нийгээ бид яаж мэдсэн бэ︖ Ор чло н ер тө нц х аанаас ү ү ссэн, о до о х аашаа явж байна︖ Ор чло н ер тө нцө д эх лэлбайсан у у , х эр эв байсан бо л тү ү нээс ө мнө юу бо лсо н бо л︖ Цаг х у гацааны мө н чанар юу вэ︖ Тэр ээр х эзээ нэг цагт зо гсо х у у︖ Зар им талаар гайх амшигт шинэ тех никийн ачаар бий бо лсо н физикийн сү ү л ү еийн о ло лту у д аль эр ттавигдсан асу у лту у дын зар имынх нь ч бо ло в х ар иу лтыг эцэслэн о ло х о д х ү р гэж байна. Цаг х у гацаа ө нгө р ч, эдгээр х ар иу лт дэлх ий нар ыг то йр о н эр гэдэг гэдэг шиг илэр х ий бо лж ч магад, эсвэл яст мэлх ийн цамх аг гэдэг шигинээдтэй зү йл ч бо лж магад. ︵Аль нь ч байлаа гэсэн︶ цаг х у гацаа л ү ү нийг шийднэ. Бү р МЭӨ 3 4 0 о нд Гр екийн фило со фич Ар исто тель “Тэнгэр о гто р гу йн ту х ай“ х эмээх но мо ндо о дэлх ий х автгай биш,х ар ин бө ө р ө нх ий гэдэгт итгү ү лэх х о ёр чу х ал бар имтыг гар ган тавьжээ. Нэгд, сар ны х ир тэлт нар , сар ны х о о р о нд дэлх ий о р о х о д то х ио до г гэдгийг Ар исто тель о йлго со н байна. Дэлх ий сар ан дээр ямагт ду гу й сү ү дэр ту сгадаг, энэ ньдэлх ий бө мбө р цө г х элбэр тэй байх ад л бо ло мжто й. Хэр эв дэлх ий х авттай, зээр энцэг х элбэр тэй байсан бо л нар зээр энцэгийн тэнх лэг ташаа байр лах ү ед л х ир тэлт ү р гэлж то х ио до г биш бо л сү ү дэр нь су насан зу у ван х элбэр тэйбайх байсан. Хо ёр т, аялал жу у лчлалын ту р шлагаасаа гр екчү ү д ө мнө д бү сү ү дэд Алтан гадас у мар дынх аас до о р х ар агддагийг мэддэг байлаа ︵Алтан гадас у мар д ту йлын х ар алдаа байр ладаг у чр аас тэр нь у мар д ту йлд байгааажиглагчийн эгц дээр , х ар ин эквато р дээр х ажиглагчийн х у вьд тэнгэр ийн х аяанд байгаа мэт х ар агддаг︶ . Алтан гадас о дны х ар агдах байдал Египет, Гр ек х о ёр т ялгаатай байдгийг мэдээд Ар исто тель дэлх ийн то йр гийн у р т 4 0 0 0 0 0 ү етэйтэнцү ү гэдгийг ч то о цо о ло н гар гажээ. Үе гэдэг нь ямар х эмжигдэх ү ү н бо ло х нь то до р х о йгү й бо ло вч энэ нь х о ёр зу у н яар д о р чим бө гө ө д чингэвэл Ар исто телийн х ийсэн то о цо о ө нө ө х ү лээн зө вшө ө р дө г у тгаас бар агцаалбал х о ёр дах иних байгаа юм. Дэлх ий бө мбө р цө г х элбэр тэй гэдэг дээр гр екчү ү дэд гу р ав дах ь бар имт ч байжээ. Хэр эв дэлх ий бө ө р ө нх ий биш юм бо л бид яагаад тэнгэр ийн х аяанаас гар ч ир ж байгаа х ө лө г о нго цны дар ву у лыг эх элж х ар аад,дар аа нь х ө лө г о нго цыг ө ө р ийг нь х ар даг вэ︖ Дэлх ий х ө дө лгө ө нгү й, х ар ин нар , сар , о д, эр х эс тү ү нийг то йр о н то йр о г замаар эр гэдэг гэж Ар исто тель бо ддо гбайлаа. Тэр ээр дэлх ий бо л о р чло н ер тө нцийн тө в, х ар ин то йр о г х ө дө лгө ө н бо л х амгийн тө гс х ө дө лгө ө н мө н гэсэн зө нч ү зэлдээ итгэдэг байсан у чр аас ийн ү зжээ. Энэ санааг о р чло н су длалын бү х эл бү тэн загвар бо лго н II зу у ндПто лемей х ө гжү ү лсэн юм. Дэлх ий нь сар , нар , о до д, бо ло н тэр ү ед мэдэгдэж байсан Бу д, Цо лмо н, Ангар аг, Бар х асбадь, Санчир гэсэн таван гар аг, нийт найман х ү р ээгээр х ү р ээлү ү лэн тө вд нь о р шино ︵зу р аг 1 .1︶ . зур а г 1 .1 Хар ин гар агу у д зо х их х ү р ээндээ бар игдан, тэнгэр о гто р гу йд ажиглагдах нилээд нар ийн нийлмэл заму у дыг ньто о цо ж бо ло х у йц бага то йр го о р х ө дө лдө г. Хамгийн гаднах х ү р ээнд бие биенээсээ ижил зайд тү гсэн, бү гд нийлээд нэгэн цу л бо лж тэнгэр о гто р гу йгаар замнадаг ү л-х ө длө х о до д байр лана. Уг х ү р ээний цаана юу байр ладагийгто до р х о й тайлбар лаагү й байдаг ч ямар ч то х ио лдо лд энэ ︵зу р аг1 .1︶ нь х ү н тө р ө лх тний ажиглан х ү р тдэг о р чло н ер тө нцийн х эсэг о гтх о н ч биш ажээ. Пто лемейн загвар нь о гто р гу й дах ь тэнгэр ийн эр х эсийн байр лалыг у р ьдчилан х элэх эд зо р иу лагдсан нилээд сайнто гто лцо о байлаа. Гэх дээ тэдний байр лалыг у р ьдчилан х элэх ийн ту лд сар ны ту у лах зам зар им газр аа дэлх ийд х о ёр дах ин о йр тдо г гэсэн ү ндэслэлийг Пто лемей дэвшү ү лэх ёсто й бо лжээ︕ Энэ нь нэг байр лалдаа сар бу сад байр лалаасаах о ёр дах ин то м бо лж х ар агдах ёсто й гэсэн ү г︕ Пто лемей энэ ду тагдлыг у х аар сан байдаг. Гэсэн х эдий ч тү ү ний о но л газар сайгү й биш ч гэлээ ер ө нх ийдө ө х ү лээн зө вшө ө р ө гдсө н байжээ. Ор чло н ер тө нцийн талаар х Пто лемейн загварү л-х ө длө х