ᠪᠤᠷᠢᠶᠠᠳ ᠣᠷᠣᠨ (ᠪᠤᠷᠢᠶᠠᠳ ᠺᠢᠷᠢᠯ ᠢᠶᠠᠷ)
Буряад Ор Он Бурятия Buryatia www.altargana.info www.soyol.ru www.nomoihan.com www.nbrb.ru www.minkultrb.ru Буряад Ор Он Бурятия BuryatiaУлаан-Үдэ Улан-Удэ Ulan-Ude 2016 Буряад Ор Он Бурятия Buryatia2016 © Министерство культуры Республики Бурятия © Национальная библиотека Республики Бурятия © Buryad-Mongol Nom, пре-пресс, оформление i s b n 978-5-9905884-3-1 УДК 779 ББК 85. 163 (2) кр Б 919В год своего 350-летия столица Бурятии ждет гостей на яркий и незабываемый праздник «Алтаргана». Под единым знаменем фестиваля в Улан-Удэ вновь соберутся представители бурятского народа со всего мира. Впервые в нашу республику фестиваль пришел в 2006 году. И вот теперь, спустя десять лет, гости смогут полюбоваться на другую, ставшую еще краше, Бурятию. Нет путешественника, который бы не мечтал приехать в Бурятию — землю, словно созданную природой в дар богам. Священная чаша озера Байкал с чистейшей водой, величественные горы в снежных шапках по ее краям. В горных лесах рождаются родники, превращаясь потом в бурные реки, чтобы плавно успокоиться в бескрайних равнинах. От аромата их трав кружит голову, ветры разносят шепот деревьев. Кони рвутся «копытами ударить гимн свободе в зеленый барабан степных долин». И все это заряжает энергией древний и мудрый народ Бурятии. Добро пожаловать в пространство впечатлений! Пусть удивят вас своей силой наши баторы и покорят своими талантами наши красавицы! Пусть частичка Бурятии навсегда останется в вашем сердце! 350 жэлэйнгээ сарюун ойе угтажа байһан Улаан-Үдэ ниислэлнай угсаатанайнгаа алтарганадаал бүхэ үндэһэтэй, таһаршагүй холбоое хоёрдохиёо Буряадтаа мандуулхань. Арбан жэлэй урда түрүүшын наадамда ерэһэн айлшад мүнөө Буряаднай хэды һайхан болооб гэжэ жэшэн хараха аргатай. Айлшадай тэгүүлдэг һайхан манай Буряад орон! Байгал далаймнай дэлхэйн омогорхол, Бархан, Саяан — буурашагүй һүлдэмнай. Бартаа хүбшөөр хабсагайнууд тобойлдоод, үльгэрэй баатарнууд гэхээр. Булаг эхитэй горхохон далай тээшэ миралзаад, эрмэлзэл зоригой жэшээтэйл. Эндэ түбхинэһэн олон яһатан араднай эльгэн түрэл дайдаһаа хүмүүжэлтэй, алибаа бэрхэшээлһээ сухаряагүй, түүхын дабаа эрэлхэгээр дабажа, одоо сагай байдалаа улам һайханаар зохёонол. Таряан далай, тобир малнууд шэмэгнай, үндэһэн үүлтэртэ адууһа малаа бусаана, агаарай шэнэ онгосонууд бүтээгдэнэ, дуу хүгжэм зэдэлнэ — дэлхэй дээгүүр бэлигтэмнай суурхана. Шэнэ үетэн мүндэлжэ, шэнээ шадалаа харуулна. Буряад һайхан юртэмсэдэмнай морилжо буугыт. Орон нютагаймнай бишыханшье хуби танай зүрхэндэ хэтэдээ шэнгэжэ үлэг лэ. This year, on the 350 th anniversary of its founding, Buryatia’s capital Ulan-Ude will again treat visitors to the vibrant celebration of Altargana. Under a single festival banner, Buryats from around the globe will gather in the city. The festival was first held in 2006, and now, ten years later, visitors will discover a very different, even lovelier Buryatia to admire. What traveller hasn’t dreamed of coming to Buryatia? Our land feels like nature’s offering to the gods. The sacred chalice of Lake Baikal brims with pristine water, encircled by magnificent snowcapped mountains. Springs leap from mountain forests, turning to rushing rivers that then flow placidly across boundless plains. The dizzying fragrance of herbs and grasses intoxicates. The winds scatter the trees’ whispers. Horses race “to beat out a hymn to freedom with their hooves on the green drum of steppe valleys.” All this fills the ancient, wise nation of Buryatia with energy. Welcome to the Land of Discovery! May our bators’ strength surprise you, and may our beauties’ talents win your heart! And may a tiny piece of Buryatia remain with you, always.Арадай магтан дууладаг алтарганын хүсэн — үндэһэнһөөнь юм. Сила алтарганы в корнях, как у воспевающего ее бурятского народа. Altargana’s strength lies in its roots, just like the Buryats who sing its praises.Бэеын тамиршадай гол талмай Сэлэнгэ мүрэнэй эрьедэ оршодог. На берегу Селенги раскинулась новая главная спортивная арена республики. On the banks of the Selenga lies the republic’s new central sports arena.Буряадай түб хото хуушан ба одоо сагуудай шэнжэ элсүүлэн, өөрын онсо түхэлтэй. Столица Бурятии уникальна сочетанием старины и современности. Buryatia’s capital is unique in its charming mix of old and modern.Түб хотомнай шарайгаа эршэмтэй хубилгана. Стремительно меняет свой облик наша столица. Our capital is rapidly changing its appearance.Баримал дүрсэнүүдhээ Буряадай ниислэлдэ нүүдэлшын hүлдэ үзэгдэнэ. Скульптуры придают кочевой дух столице Бурятии. Public sculptures lend a nomadic feel to Buryatia’s capital.Үнгын дайдаар, хангай тайгаар нэмжыгшэ … — республикын һүлдэ дуун эдэ үгэнүүдээр эхилдэг. Таежная, озерная, степная – с этих слов начинается Гимн республики. Born of the taiga, the lake, and the steppe… With these words Buryatia’s Anthem begins.Нангин Байгал нюусануудаа эгтээ харуулхагүй. Священный Байкал не каждому открывает свои тайны. Sacred Lake Baikal only reveals its secrets to a select few.Буряад орон хада хангайнгаа уутада эрдэни шулуун ба ашагта малтамал баялигтай. Богаты рудой и самоцветами горы и недра Бурятии. Deep in the earth, below Buryatia’s mountains, lie a wealth of ore and precious stones.Вертолет барилга — республикын омогорхол ба жэгдэ байдайлайнь үндэһэ һуури. Вертолетостроение — гордость и основа стабильности республики. The helicopter construction industry is a source of pride and economic stability.Буряадай гол аэропортын ниидэлгын шэглэлнүүд жэл бүри олошорно. С каждым годом расширяется карта полетов главного аэропорта Бурятии. The schedule of flights at Buryatia’s main airport grows with each passing year.Хизааргүй хүбшэ тайга ба таланууд Буряад ороной ногоон «уушхан» гэгдэдэг. Зеленые «легкие» Бурятии — ее бескрайние леса и степи. If Buryatia has lungs, they are its boundless green forests and steppes. Республикын модо болбосоруулгын үйлэдбэринүүд нарижуулагдан шэнэлэгдэнэ. Модернизируются деревообрабатывающие предприятия республики. Buryatia’s lumber processing companies are modernizing.Буряад орондо «түмэр хүлэгүүдэй» шэнэ замууд улам олошороо. Все больше новых дорог строится в Бурятии для «железных коней». More and more new roads are being built for the “iron horses” of today.Мал ажал — буряад бүлын заншалта һуудал байдалай бата бэхи һуури. Скотоводство — основа сохранения традиционного уклада бурятской семьи. Stockbreeding guarantees the survival of the traditional Buryat family.Моригүй нүүдэлшэн — эртэ урданай хотошо нохой харууһагүй мал hүрэг мэтэ ухаанда орошогүй. Кочевник немыслим без коня, как стада без охраны хотошо — древней породы собак-волкодавов. A herd without the protection of a khotosho, an ancient breed of dogs known for their valor in fighting off wolves, is like a herdsman without a horse.Хүгжэнги мал ажахынууд — мяхаар гол хангагшад юм. Крепкие фермерские хозяйства — главные поставщики мяса. Large farming operations are main providers of meat.Сагаан эдеэгээр хүндэтэ айлшадаа буряад зон угтажа, үдэшэжэ, хэр угһаа өөһэдөөшье һүтэй сайгаа уужа байдаг. Белой молочной пищей буряты встречают и провожают дорогих гостей, и даже чай здесь всегда пьют с молоком. Buryats greet and send off guests with “white” dairy products — and always drink their tea with milk.Байгалай онсо шухала хүндын табаг — омоли загаһан. Омуль — главный деликатес Байкала. Luscious, pink omul is a favorite Baikal delicacy.Эндэхи хада уулануудай удаан хайладаггүй саһан — тамиршадай олзо. Долго не тающий снег в горах Бурятии — находка для спортсменов. Skiers love that in Buryatia’s mountains, the snow lingers long into the spring.Заха холын, хүрэхэнь бэрхэшээлтэй газарнууд аяншалагшадай һонирхол татадаг. Туристов притягивают дальние и труднодоступные районы Бурятии. Hikers and adventurers are drawn to the remote, hard-to-reach corners of Buryatia.Олон үхибүүдтэй, эрдэм мэдэсэтэй хүниие буряадууд баян гэжэ тоолохо. Буряты считают богатым человека, у которого много детей и знаний. Buryats consider someone wealthy if they have a lot of children and a lot of knowledge.Буряадай хүдөө нютагуудта шэнэ һургуулинууд ба хүүгэдэй сэсэрлигүүд нээгдэнэ. В селах Бурятии строятся новые школы и детсады. New schools and kindergartens are being built in Buryatia’s villages.Тамиршадай түбүүд, талмайнууд ба танхимууд хооһон байдаггүй. Никогда не пустуют новые спортивные центры, стадионы и залы. The republic’s new sports centres, stadiums, and gyms are never empty.«Эрын гурбан наадан» дээрэ үшөө «шагай» ба «һээр шаалган» гэһэн урданай нааданууд нэмэгдээ. «Три игрища мужей» дополнились древними играми «шагай» и разбиванием костей. Age-old pursuits like shagai and other con- tests of skill involving bones have been add- ed to the traditional Buryat “three manly sports” of wrestling, horse racing, and archery.Буряад ороной шэнэ үетэн нарайлалгын шэнэ байшангуудта мүндэлнэ. Новое поколение жителей Бурятии рождается в новых больницах. The next generation is born in Buryatia’s new hospitals.Сибириин кино харуулдаг тон томо танхимуудай нэгэндэ барилгын урлалай ба онол аргануудай хамтарал. Сплав высоких технологий искусства и архитектуры в крупнейшем кинозале Сибири. Technology and art merge in the biggest cinema in Siberia.Улаан-Үдын ажамидаралда ехэ хотын хүлгөөн үзэгдэнэ. Улан-Удэ живет в современном темпе большого города. Ulan-Ude moves at a up-to-date, big-city pace.У лаан- Үдэ — залуушуулай хото. У лан-У дэ — город молодых. Youthful Ulan-Ude.Буряад дайдын эртэ урдын нюусанууд эрдэмтэдэй ухаан бодол хүлгөөдэг. Тайны древней земли Бурятии и сегодня волнуют умы ученых. The mysteries of Buryatia’s ancient past continue to fascinate scholars.Наран залаата Буряад мүнөө үеын эрдэм ухаанай албанда. Солнечная Бурятия на службе современной науки. Sun-drenched Buryatia serves today’s science.Буряадай зураашадай өөрсэ урлал Дурна ба Урна зүгэй заншалнуудые тохёолдуулаа. Самобытное искусство бурятских художников сочетает традиции Востока и Запада. The unique visions of Buryat artists fuse East and West.Байгал ба буддын шажан — урлиг жабхалангай аршаан булаг. Байкал и буддизм — главные источники вдохновения. Baikal and Buddhism are key sources of inspiration.Залуу фэшн-гэрэл зураашад урда сагуудта хандана. Молодые фэшн- фотографы обращаются к истокам. Young fashion photographers are returning to their roots.Һэльбэгдэн шэнэлэгдэhэн дуури бүжэгэй театрай байшан — Буряадай барилгын урлалай онсо һүлдэ. Отреставрированный театр оперы и балета — главный архитектурный символ столицы Бурятии. The newly renovated opera and ballet theatre — one of the main architectural symbols of Buryatia’s capital.Урда үеынхидэйнгээ энжэ баялиг һэргээн, урагшаа дабшанабди. Возрождая наследие предшественников, мы движемся вперед. Reinvigorating the heritage of our ancestors, we move forward.Театрай шэнэ үеын зүжэгшэд гүрэн дотороо ба бүхы дэлхэйгээр Буряадаа суурхуулна. Новое поколение артистов театра прославляет Бурятию в стране и мире. A new generation of actors and performers are representing Buryatia across Russia and the world.Бүхэдэлхэйн һунгамал зохёолнуудай дээжэ ба дэлхэйдэ мэдээжэ хүгжэмшэд манай театрай тайзан дээрэ. Шедевры мировой классики и музыканты с мировыми именами на сцене нашего театра. International masterpieces and musicians with worldwide reputations have graced the stage of our theater.Шекспир ба Г оцци дахяад буряад хэлэн дээрэ үгүүлбэд. Шекспир и Г оцци вновь звучат на бурятском. The works of Shakespeare and Gozzi once again resound in Buryat.Заншалта һунгамал гү, шэнэ маягай гү — алишье зохёолынь театр шэлжүүлхэ аргатай. От классики до модерна — все подвластно искусству театра. From classics to contemporary plays, it’s all part of the art of theater.Буряадай одоо сагай урлалай амжалтын эхиндэ — эртэ урдын домогууд ба ёһо заншалнууд. В основе успеха современного бурятского искусства — древние легенды и обычаи. At the heart of much of Buryat contemporary art’s success lie ancient legends and customs.Буряадай урлал зоноо бага, ехэгүй баясуулна. Искусство Бурятии радует и детей, и взрослых. Young and old enjoy Buryatia’s engaging art.Хүгжэмтэ наадамууд Буряад ороной ажаһуугшадые ба айлшадые шэнэ нэрэнүүдтэй танилсуулдаг. Музыкальные фестивали открывают гостям и жителям Бурятии новые имена. Music festivals bring new sounds and new names to Buryatia’s audiences.Соёл болбосоролой хүшөөнүүд гамтайгаар һэльбэгдэнэ. Бережно реставрируются памятники культурного наследия. The treasures of Buryatia’s cultural heritage are painstakingly restored.Буддын шажанай шүтээнүүдтэ мүргэл этигэл ба хүсэ олгодог. Поклонение святыням буддизма дает людям веру и силы. Worshiping at Buddhist temples fills believers with faith and strength.Ородой буддын шажанай түбтэ XII Хамба лама Этигэлэй Даша-Доржын ордон оршоно. Дворец XII Хамбо Ламы Даши-Доржо Этигэлова в центре буддизма России. The palace of the XII Khambo Lama Dashi-Dorzho Etigelov is in the centre of Russian Buddhism.Шэнэ сагай һудалай эршэ үдэр һүнигүй сохилһоор. Темп новой жизни не замедляется ни днем, ни ночью. Modern life in Buryatia never slows down, day or night.БУРЯАД ОРОН / БУРЯТИЯ / BURYATIA 2016 оной «Алтаргана» ехэ нааданда бэлэг болохо гэрэл зурагуудай согсолбори Т. Цыбиковэй редакци доро. Согсологшод: Ж. Дымчикова, Д. Батуева, Д. Гармаев. Тайлбаринуудые зохёогшод: С. Очирова, Т. Зондуева, Д. Батомункуева, Т. Ньюйеар (T. Newyear). Оршуулагшад: Ц-Х. Дарибазарова, Н. Шабаев. Хинагша: Т. Г иргушкина, Ж. Дымчикова. Загбар бэлдэгшэ, согсолбориие найруулалга: Шарайд О. Г алсан. 2016 оной 5 hарын 27-до хэблэлдэ үгтэбэ. Захилай дугаар № 2728. Согсолбориин хэмжүүр 70 х 90 / 16. 3000 хэhэг. Buryad-Mongol Nom хэблэлэй түлэб Буряад Уласай Соёлой яаманай захилаар. Хэблэhэн газар: PrintLeto.ru (Москва). Гэрэл зураг буулгагшад: Урбазаев Вячеслав, Ильин Сергей, Г армаев Александр, Г армаев Г алсан, Огородник Анна, Агнор Марк, Дагбаев Зоригто, Цыденов Саян, Дансарунов Хэшэгто, Ханхатова Яна, Зарубин Аркадий, Примаков Сергей, Lyudwig, Федотов Артем, Зонхоев Юрий, Данилов Олег, Мурзаханов Артур, Хүрэлбаатар, Лыгденова Ася, Агафонова Елена, Матвиевский Владимир, Муллин Ильдар, Базаров Радна-Нима. Буряад Уласай Толгойлогшын ба Засаг газарай Захиргаанһаа, Буряад Уласай Соёлой яаманһаа, соёлой һалбариин гүрэнэй эмхи зургаануудһаа, «Икат», ИФК «Метрополь», «Бест-Плюс» хамжаануудһаа болон RussianStock.ru сайтаһаа гэрэл зурагууд абтаба. Фотографы: Вячеслав Урбазаев, Сергей Ильин, Александр Гармаев, Галсан Г армаев, Анна Огородник, Марк Агнор, Зоригто Дагбаев, Саян Цыденов, Хэшэгто Дансарунов, Яна Ханхатова, Аркадий Зарубин, Сергей Примаков, Lyudwig, Артем Федотов, Юрий Зонхоев, Олег Данилов, Артур Мурзаханов, Хүрэлбаатар, Ася Лыгденова, Елена Агафонова, Владимир Матвиевский, Ильдар Муллин, Радна-Нима Базаров. Фото предоставлены Администрацией Г лавы и Правительства Республики Бурятия, Министерством культуры Республики Бурятия, государственными учреждениями культуры, компаниями «Икат», ИФК «Метрополь», «Бест-Плюс», а также фотобанком RussianStock.ru. Photo credits: Vyacheslav Urbazayev, Sergei Ilin, Aleksandr Garmayev, Galsan Garmayev, Anna Ogorodnik