ᠡᠷᠡᠭᠦᠯ ᠪᠡᠶ᠎ᠡ ᠳᠤ ᠰᠠᠷᠠᠭᠤᠯ ᠤᠬᠠᠭᠠᠨ — ᠵᠦᠪ ᠬᠤᠭᠤᠯᠠᠯᠠᠭᠠᠷᠠᠢ

ªºõ, ñàõàð, äàâñ ÍÝÌÕ, Õîîë Ñóäëàëûí Òºâ Îðøèë “Ýð¿¿ë áèåä ñàðóóë óõààí” îðøèíî õýìýýí ýðòíèé ìýðãýä òóí îíîæ õýëæýý. ¯íýõýýð ë ýð¿¿ë áèåòýé, ñàðóóë óõààíòàé áàéõûí òóëä õ¿¿õäýý òºðñºí öàãààñ íü ýõëýí çºâ çîõèñòîé õîîëëîõ, õ¿¿õäèéã àñàð÷ õàìãààëæ áàéãàà õ¿í á¿ð çºâ õîîëëîëòûí òàëààð òîäîðõîé ìýäëýãòýé áàéæ, ýåðýã äàäàë õàíäëàãûã ººðòºº áèé áîëãîõ íü òóéëûí ÷óõàë áèëýý. Èðýýä¿éí ýçýä áîëñîí áÿöõàí ¿ðñýý ýð¿¿ë ñàðóóë ºñãºæ áîéæóóëàõ èõ ¿éëñýä òàíü äóñëûí òºäèéä íýìýð áîëãîõ ¿¿äíýýñ ýíýõ¿¿ òîâõèìîëûã òà á¿õýíä òîëèëóóëæ áàéíà • Ǻâ çîõèñòîé õîîëëîõ íü áèå áÿëäàð, ñýòãýõ¿éí õýâèéí ºñºëò áîéæèëòèéã õàíãàæ, ãàäààä îð÷íû õàðø íºëººëëèéã ýñýðã¿¿öýõ ÷àäâàðòàé áîëãîäîã. • ßëàíãóÿà áàãà íàñíû õ¿¿õäèéí õîîëëîëòîä îíöãîé àíõààðàõ íü ÷óõàë, ÿàãààä ãýâýë õ¿¿õäèéí õîíîãèéí õîîëíû õýðýãöýý òýäíèé ºñºëò õºãæèëòòýé óÿëäàí ººð÷ëºãäºæ áàéäàã. Æèøýý íü: Õ¿¿õäèéí áèåèéí æèí 1 ãðàììààð íýìýãäýõýä/êêàë èë÷ëýã çàðöóóëàõ ¸ñòîé • Õîíîãèéí õýðýãöýýíäýý çîðèóëàí, áèå áÿëäàð, ñýòãýõ¿éí õýâèéí ºñºëò áîéæèëòèéã á¿ðýí õàíãàæ ÷àäàõóéö õýìæýýíèé óóðàã, ººõ òîñ, í¿¿ðñ óñ, ýðäýñ áîäèñ, àìèí äýì àãóóëñàí õîîë òýæýýë ñîíãîí õýðýãëýõ øààðäëàãàòàé. ªºõ, ñàõàð, äàâñ • Õîíîãèéí õîîë õ¿íñíèé çºâëºìæèéí äàãóó (ÃÝРǪÂ˪ÌÆ) õîîëëîîðîé. Ýíýõ¿¿ Ǻâëºìæ íü òà á¿õýíä ºäºð á¿ð ÿìàð ç¿éëýýñ õýäèé õýð õýìæýýòýé õýðýãëýõèéã çºâëºäºã. Òà á¿õýí ºäºðò ãýðèéí õàíà, óíèíä ä¿ðñëýãäñýí õîîë õ¿íñíýýñ àëü áîëîõ àðâèí, õàðèí òîîíîíä ä¿ðñëýãäñýíýýñ àëü áîëîõ áàãà õýðýãëýõ íü ç¿éòýé. 1 2 Áóäàà ãóðèë: ºäºðò îéðîëöîîãîîð 10 íýãæ Ãýðèéí õàìãèéí ºðãºí õýñýã áîëîõ õàíàíä ãóðèë, áóäàà, ãîéìîí, òàëõ, ãóðèëàí á¿òýýãäýõ¿¿í õàìààðíà. Ýäãýýð íü í¿¿ðñ-óñ, èë÷ëýãèéí õàìãèéí ãîë ýõ ¿¿ñâýð þì. 1íýãæ -1 õýð÷èì òàëõ; òîñ ÷èõýð áàãàòàé áîîðöîã 1 ø, 1/2 àÿãà áîëãîñîí áóäàà, 1/2 àÿãà ÷àíàñàí ãîéìîí; 4 ø åðäèéí æèãíýìýã. Íîãîî: ªäºðò 4-8 íýãæ Õ¿íñíèé íîãîîíû á¿ëýã íü ìàõ ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿íòýé íýã ò¿âøèíä ººðººð õýëáýë ãýðèéí õàíàíû äýýä õýñýãò îðøäîã. Õ¿íñíèé íîãîî íü ýñëýã, òºðºë á¿ðèéí àìèí äýì, ÿëàíãóÿà À, Ñ àìèí äýì, ôîëèéí õ¿÷èë, êàëüöè, êàëè, òºìºð àãóóëäàã. Íîãîîí áîëîí óëáàð øàð ºíãºòýé õ¿íñíèé íîãîîíä äýýðõ áîäèñ èõýýð àãóóëàãäàíà. 1 íýãæ - ×àíàñàí æèæãýâòýð òºìñ 1 ø, äóíä çýðãèéí øàð ëóóâàí 1 ø, äóíä çýðãèéí óëààí ëóóâàí 1 ø, æèæèã øàð ìàíæèí 1 ø, ºðãºñò õýìõ 2/3 àÿãà, óëààí ëîîëü 1 ø 3 Ìàõ: ªäºðò 2-3 íýãæ Ìàõ ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿í íü ãýðèéí õàíàíû äýýä õýñýãò áóþó õî¸ð äàõü ò¿âøèíä îðøèæ áàéíà. Ýíý á¿ëýãò òºðºë á¿ðèéí ìàëûí ìàõ, áîðö, äàéâàð á¿òýýãäýõ¿¿í, æèãíýñýí ìàõ, ëààçàëñàí ìàõ áîëîí çàãàñàí á¿òýýãäýõ¿¿í, õèàì, çàéäàñ, çàãàñ, ºíäºã, ñàìàð õàìààðäàã. Ýäãýýð á¿òýýãäýõ¿¿í íü óóðàã,  á¿ëãèéí àìèí äýì, òºìºð, öàéð çýðýã õ¿íä ìàø ÷óõàë õýðýãöýýòýé òýæýýëèéí áîäèñ àãóóëäàã. 1 íýãæ - 100 ãðàìì ìàõ, çàãàñ, ýñâýë òàõèàíû ìàõ ãàðûí àëãàíû õýìæýýòýé, 1 àÿãà ñàìàð, ºíäºã 2 ø, ëààçàëñàí çàãàñ õàãàñ. Íîãîî: ªäºðò 4-8 íýãæ Æèìñ æèìñãýíý íü ãýðèéí óíèíä áóþó ãóðàâ äàõü ò¿âøèíä ñ¿¿ öàãààí èäýýòýé çýðýãöýí îðøèæ áàéíà. Ýíý á¿ëýãò øèíýõýí õàòààñàí, õºë人ñºí, áîëîí äàðøèëñàí æèìñ, æèìñíèé ø¿¿ñ õàìààðíà. Æèìñ æèìñãýíý íü àìèíäýì, ÿëàíãóÿà À, Ñ àìèíäýì, ýñëýã, íàòðè, êàëè çýðýã ýðäýñ, ìºí õîðò õàâäðààñ ñýðãèéëäýã áîäèñ - ôëàâàíîèäûã àãóóëäàã. 1 íýãæ - ×àöàðãàíà áîëîí áàéãàëèéí æèìñ 1 àÿãà; ¿çýì áóþó õàòààñàí æèìñ 1/4 àÿãà, æèìñíèé ø¿¿ñ 1/2 àÿãà, àëèì 1 øèðõýã. 4 Öàãààí èäýý: ªäºðò 1-2 íýãæ Ñ¿¿, öàãààí èäýý íü ãýðèéí óíèíä áóþó ãóðàâ äàõü ò¿âøèíä îðøäîã. Ñ¿¿ òàðàã, ààðóóë, ýýçãèé çýðýã á¿òýýãäýõ¿¿í íü êàëüöè , ôåðìåíò àãóóëäàã. Ôåðìåíò áóþó õóðäàñãàã÷ íü õîîë øèíãýýõýä òóñòàé. 1 íýãæ - øèíãýí ñ¿¿, òàðàã, õîîðìîã 1 àÿãà, ààðö 1 àòãà áóþó 50 ãð, ààðóóë 1 ø (20 ãð), 30 ãðàìì áÿñëàã. ªºõ, ñàõàð, äàâñ: ºäºðò 0 íýãæ ªºõ, ñàõàð, äàâñ ªºõ, ñàõàð, äàâñ áóþó ãóðâàí öàãààíûã ºäºð òóòìûí õ¿íñýíä õýðýãëýõäýý õýìæýýã íü ñàéòàð òîîöîîëîõ íü ÷óõàë. Ãýð Ǻâëºìæèä çààãäñàí áóñàä á¿ëãèéí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íòýé õàðüöóóëàõàä ìàø áàãà õýìæýýãýýð õýðýãëýíý. 5 Õ¿íèé ºäºðò èäýæ õýðýãëýâýë çîõèõ õîîëíû õýìæýýã òîîöîõ çîðèëãîîð “Õîîëëîõ íýãæ” ãýäýã îéëãîëòûã õýðýãëýäýã. Ýíý íü Òýð Ǻâëºìæ”-ä çààãäñàí 5 á¿ëýã õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í òóñ á¿ðò õàðèëöàí àäèëã¿é áà õîîëëîõ íýãæèéí õýìæýý íü òà áèäíèé äèéëýíõäýý õýðýãëýæ çàíøñàí õýìæýý áàéäàã. Òàíû èäýõ õîîëíû 40% áóäàà ãóðèëûí á¿ëýã (11-22 õîîëëîõ íýãæ), 23 õóâèéã õ¿íñíèé íîãîîíû á¿ëýã (4-8 õîîëëîõ íýãæ) á¿ðä¿¿ëäýã. Õàðèí ìàõíû á¿ëýã 17 õóâü áóþó 2-3 íýãæ, ìºí òóñ á¿ð 10 îð÷èì õóâèéã íü ñ¿¿ öàãààí èäýýíèé á¿ëýã (1-2 íýãæ), æèìñíèé á¿ëýã (2-3 íýãæ) á¿ðä¿¿ëäýã. Íýã õ¿íñíèé á¿ëýã íü íºãººãºº îðëîæ ÷àääàãã¿é ó÷ðààñ õ¿íñíèé 5 á¿ëýã òóñ á¿ðýýñ äîîðõ çºâëºìæèä çààñàí õàðüöààã õàäãàëàí ºäºðò õýðýãëýõ íü çîõèìæòîé. Íàñíû á¿ëýã Õ¿¿õýä (4-10 íàñ) ªñâºð íàñíû õ¿¿õýä (11-17 íàñ) Íàñàíä õ¿ðýãñýä Æèðýìñýí áà õºõ¿¿ë ýìýãòýé Àõèìàã íàñòàí Õ¿íñíèè á¿òýýãäýõ¿¿íèè á¿ëýã (Íýãæýýð) Áóäàà, ãóðèë Õ¿íñíèé íîãîî Ìàõ Ñ¿¿, öà- ãààí èäýý Æèìñ 12 14-16 20-22 18 16 4-5 6 6 7-5 6 2 2-3 3 3 2-3 1-2 2 2 2 2 1-2 2 2 2 2 ǪÂ˪ÌÆ * 4-24 íàñíû õ¿¿õýä çàëóó÷óóä, æèðýìñýí áîëîí õºõ¿¿ë ýõ ñ¿¿ öàãààí èäýýã ºäºðò 2-3 õîîëëîõ íýãæ õýðýãëýâýë çîõèíî. ÒÝÆÝÝËÈÉÍ ÁÎÄÈÑ Õîîë õ¿íñíèé íàéðëàãàä àãóóëàãäàõ òýæýýëèéí áîäèñ íü õ¿¿õäèéí ºñºëò õºãæèë áîëîí ýðõòýí òîãòîëöîîíû ¿éë àæèëëàãààíä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé. Õîîë òýæýýëèéí áîäèñóóäûã äîòîð íü 5 õýñýã áîëãîí õóâààäàã: • Í¿¿ðñ óñ • ªºõ òîñ • Óóðàã • Ýðäýñ áîäèñ • Àìèí äýì 6 Õ¿íèé áèåä 3 ¿íäñýí ¿¿ðýãòýé: 1.Ýíåðãèéí ýõ ¿¿ñâýð áîëäîã Õ¿íèé áèåèéí á¿õ ¿éë àæèëëàãààíä ýíåðãè õýðýãòýé áàéäàã. Òýæýýë íü ýíåðãèéí ýõ ñóðâàëæ þì. ßëàíãóÿà ººõ òîñ íü ýíåðãèéí ýõ ¿¿ñâýð áîëäîã. 2. Ýä ýñèéí íºõºí òºëæèëòºä ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý Õ¿¿õäèéí ýä, ýðõòíèé õºãæèë áîëîí íàñàíä õ¿ðýã÷äèéí ýä, ýñ øèíýýð ¿¿ñýõýä á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã íü áîëæ ºãäºã îíöëîãòîé. 3. Áîäèñûí ñîëèëöîîã çîõèöóóëäàã Àìèí äýì, ýðäýñ áîäèñ íü õ¿íèé áèåèéí áîäèñûí ñîëèëöîîã çîõèöóóëàõ ¿¿ðýãòýé. Ýðäýñ áîäèñ, àìèí äýì íü òºðëèéí õóâüä îëîí ÿíç, ¿éë àæèëëàãàà íü õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã. ÒÝÆÝÝËÈÉÍ ÁÎÄÈÑ Í¿¿ðñ óñ ªºõ Óóðàã Ýðäýñ áîäèñ Àìèí äýì Ýíåðãèéí ýõ ¿¿ñâýð Á¿ðä¿¿ëýã÷ ìàòåðèàë Çîõèöóóëàã÷ Í¿¿ðñ-óñ • Ýíýðãèéí ýõ ¿¿ñâýð (áóë÷èí, òàðõè, ìýäðýëèéí ñèñòåì, ã.ì) • Áèå ìàõ áîäèä ìàø àìàðõàí çàäàð÷ øèíãýäýã îíöëîãòîé. ̺í óóðàã, ººõ òîñíû øèíãýöèéã ñàéæðóóëæ õ¿¿õäèéí áèå ìàõáîäèéí ºñºëò õºãæèëòèéã õýâèéí áàéëãàõàä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé. • Á¿òöèéí õóâüä ýíãèéí, íèéëìýë ãýæ àíãèëäàã. 1. Ýíãèéí í¿¿ðñ óñ íü ñàõàð, ÷èõýð çýðýã ÷èõýðëýã á¿òýýãäýõ¿¿íä àãóóëàãääàã 2. Íèéëìýë í¿¿ðñ óñ íü ãóðèëàí á¿òýýãäýõ¿¿í, ãîéìîí, òàëõ, òºìñ, õ¿íñíèé íîãîîíû õàëüñ, æèìñýíä àãóóëàãääàã. Õîíîãèéí í¿¿ðñ óñíû õýðýãöýýã çºâõºí íèéëìýë í¿¿ðñ óñ àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿í õýðýãëýæ íºõºõ øààðäëàãàòàé 7 Èë¿¿äâýë: • Áèåä ººõ áîëîí õóðèìòëàãäñàíààð áèåèéí æèí õýò íýìýãäýæ áîäèñûí ñîëèëöîî ººð÷ëºãäíº. • Õîîëíû äóðøèë ìóóäàõ • Õàðøèëò ºâ÷í¿¿ä ¿¿ñýõ • Ýíãèéí í¿¿ðñ óñ áóþó ÷èõýðëýã ç¿éë èõýýð õýðýãëýâýë àìíû õºíäèé õ¿÷èëøèæ, ø¿ä õîðõîéòäîã Äóòâàë: • Òàðõè, ìýäðýëèéí òîãòîëöîîíû õýâèéí ¿éë àæèëëàãàà àëäàãäàõ. • Í¿¿ðñóñ äóòñàíààð óóðàã èõýýð çàäàð÷ óóðãèéí äóòàëò îðíî. • Óóðàã, ººõ òîñíû øèíãýýëò óäààøèðíà ªºõ òîñ • Õ¿¿õäèéí ìýäðýëèéí òîãòîëöîîíû ýä ýñèéí õºãæèëòºíä ãîë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý. • Ýíýðãèéã áèå ìàõáîäèä íººöëºíº • Òîñîíä äóóñäàã À,Ä,Ê,Å àìèí äýì øèìýãäýõýä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé Èë¿¿äâýë: • ªºõ òîñ íü õîëåñòåðîë èõ àãóóëàõ òóë ç¿ðõ ñóäàñíû ºâ÷èí ¿¿ñãýäýã. Äóòâàë: • Òºâ ìýäðýëèéí òîãòîëöîîíû ¿éë àæèëëàãàà õÿìàð÷, áèåèéí ýñýðã¿¿öýë ñóëàðíà • À, Ä, Å, Ê àìèí äýìèéí äóòëûí øèíæ òýìäýã èëýðíý. Óóðàã • Ýä ýñèéí íºõºí òºëæèëò, áîäèñûí ñîëèëöîî, äàðõëàëûí òîãòîëöîîíû õýâèéí ¿éë àæèëëàãààã õàíãàõàä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé. • Óóðàã íü àìèí õ¿÷ëýýñ òîãòäîã. Íèéò 20 àìèí õ¿÷èë áàéäãààñ 9 íü õ¿íèé áèåä ¿¿ñäýãã¿é ¿ë íºõºãäºõ àìèí õ¿÷èëä òîîöîãäîíî. Àìüòíû ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿í íü ¿ë íºõºãäºõ àìèí õ¿÷èë èë¿¿ àãóóëäàã ó÷èð àìüòíû ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿í õýðýãëýâýë çîõèìæòîé. • Õ¿¿õýä áîëîí æèðýìñýí, õºõ¿¿ë ýõýä íýí øààðäëàãàòàé. Èë¿¿äâýë: • Ýëýã, Ẻð ãýìòýíý Äóòâàë: • Õ¿¿õäèéí õýâèéí ºñºëò õºãæèëò óäààøèð÷ óëìààð òóðààëä õ¿ðãýõ àþóëòàé • Áèåèéí ýñýðã¿¿öýë ñóëàð÷, ºâ÷èí ýìãýãò ºðòºìòãèé áîëíî 8 ÁÈ×ÈË ÒÝÆÝÝË Áè÷èë òýæýýëèéí áîäèñ ãýäýã íü áèå ìàõáîäèä àìèí ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã ýðäýñ áîëîí àìèí äýì¿¿ä þì: • Áè÷èë òýæýýëèéí áîäèñ äóòàõàä öóñ áàãàäàõ, îþóí óõààí õîöðîãäîõ, õàðààã¿é áîëîõ ã.ì ºâ÷èí ýìãýã òóñíà • Àìèíäýì, ýðäýñ áîäèñ íü õ¿íèé áèåä º÷¿¿õýí õýìæýýãýýð õýðýãòýé áàéäàã • Àìèíäýì, ýðäýñ áîäèñ íü òóñ òóñäàà ºâºðìºö ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã. Ýäãýýð íü èë÷ëýã ¿¿ñãýäýãã¿é õàðèí èë÷ëýã ¿¿ñýõýä òóñëàõ ¿¿ðýãòýé Ä Àìèíäýì: • Áèå ìàõáîäèéí ºñºëò õºãæèë ÿëàíãóÿà ÿñíû áýõæèëò, áèåèéí ýñýðã¿¿öëèéã äýìæèõ ¿éë÷èëãýýòýé. • Ä àìèí äýì äóòëûí øèíæ òýìäýã: õºëðºõ, øèëáýíèé ÿñ ìóðèéõ, ¿å òîìðîõ, çóëàé õîæóó áèò¿¿ðýõ çýðãýýð ñóëüäàà ºâ÷íèé øèíæ òýìäýã èëýðíý. Ä àìèíäýìèéí ýõ ñóðâàëæ: Íàðíû ãýðýë Ä àìèí äýì íü íàðíû õýò ÿãààí òóÿàíû íºëººãººð àðüñàíä ¿¿ñäýã. Óðèí äóëààíû óëèðàëä õ¿¿õäèéí ºëãèé áîëîí õóâöñûã òàéëæ (ºäºðò 15 ìèíóò) í¿¿ð òîëãîéí õýñãýýñ áóñàä ãàçðûã íàðàíä èë áàéëãàõ øààðäëàãàòàé. ªºõòýé çàãàñ/çàãàñíû òîñ Ñàðäèí, ñàãàìõàé çàãàñíû ýëýãíèé òîñ óóõ Òºìºð: Öóñíû á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áîëæ, ýä ýñýä õ¿÷èëòºðºã÷ ò¿ãýýíý • Òºìºð äóòàãäàõàä: äóòóó òºðºõ, æèðýìñýí ¿åèéí öóñ áàãàäàëò ã¿íçãèéðýõýýñ ãàäíà îþóíû ÷àäâàð áóóðíà • Õ¿¿õäýä òºìºð äóòñàíààñ öóñ áàãàäàëò ¿¿ñíý • Òºìðººð áàÿëàã õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã öàé, êîôå, ñ¿¿íèé õàìò õýðýãëýõýýñ çàéëñõèé, õàðèí áîëîìæòîé áîë Ñ àìèíäýìòýé õýðýãëýõ íü òºìºð øèìýãäýõ ÿâöûã õóðäàñãàäàã 9 • Òºìºð äóòëûí øèíæ òýìäýã: ºâ÷èíä ºðòºìòãèé áîëîõ, õ¿¿õäèéí ñýòãýí áîäîõ ÷àäâàð áóóðñíààð ñóðëàãà ìóóäàõ, í¿äíèé ñàëñò áîëîí ãàðûí àëãà öàéõ, õóìñ õýâðýãøèõ, ÿäàð÷ ñóëüäàõ. Ä àìèíäýìèéí ýõ ñóðâàëæ: Àìüòíû ãàðàëòàé õ¿íñ Óðãàìàë Ýëýã, çàãàñ, òàõèà, á¿õ òºðëèéí ìàõ Íàâ÷èò íîãîî, âàíäóé Ä Àìèíäýì: • Í¿äíèé õàðàà, ºñºëò õºãæèëòºä ÷óõàë òºäèéã¿é, õàëäâàðààñ ñýðãèéëæ, íºõºí ¿ðæèõ¿éä íºëººëäºã • Õàëäâàðò ºâ÷èí òóñàõ, øèìýã÷ õîðõîéòîõ, ñóóëãàõ ºâ÷íèé ¿åä òóñòàé • Äóòëûí øèíæ òýìäýã: õàëäâàðò ºðòºìòãèé áîëîõ, á¿ðýíõèéä ìóó õàðàõ, õàðàà ìóóäàõ À àìèíäýìèéí ýõ ñóðâàëæ: Óëààí, øàð, óëáàð øàð õ¿íñíèé íîãîî Íàâ÷èò íîãîî Àìüòíû ãàðàëòàé õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í Ëóóâàí, õóëóó, óëààí ÷èíæ¿¿ Áóóöàé, øàíöàé, þíöàé Ìàõ, ýëýã, ºíäºã 10 • Áèåèéí ýñýðã¿¿öýë ñàéæðóóëíà • Ñóäàñíû õàíûã áýõæ¿¿ëíý • Öóñ òºëæ¿¿ëýõ áîëîí ìýäðýëèéí òîãòîëöîîíû ¿éë àæèëëàãààã èäýâõèæ¿¿ëýõ íºëººòýé • Ñ àìèí äýì àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã óäààí õóãàöààãààð ÷àíàõ, áóöàëãàõ, èõ õýìæýýíèé óñààð çàéëàõ, óãààõààñ çàéëñõèé. Ñ àìèí äýì ìàø õóðäàí çàäàðäàã • Äóòëûí øèíæ òýìäýã: õàâàãíàõ, áóéëíààñ öóñ ãàðàõ, ¿å¿äýä öóñ õóðàõ, ÿñ ÿíãèíàõ, øàðõ ýäãýðýëò óäààøðàõ Ñ àìèíäýì: Ñ àìèíäýìèéí ýõ ñóðâàëæ: Íèìáýãíèé òºðëèéí æèìñ æèìñãýíý Æèìñ Íîãîî Àìòàò æ¿ðæ, ìàíäàðèí ÿçýýëçãýíý, õàä (áàéãàëèéí æèìñ) Áàéöàà, áóóöàé, óëààí ëîîëü, âàíäóé Ôîëèéí õ¿÷èë: • Óðãèéí òàðõè, íóãàñ, ìýäðýëèéí òîãòîëöîî õýëáýðæèõýä òóñòàé • Æèðýìñýí áîëîí õ¿¿õäýä èë¿¿ õýìæýýãýýð øààðäàãääàã • Äóòëûí øèíæ òýìäýã: ÿäðàõ, ñóëüäàõ, ºñºëò óäààøðàõ, òàðõè íóãàñíû òºðºëõèéí ãàæèã ¿¿ñýõ Æèìñ æèìñãýíý Õ¿íñíèé íîãîî Æ¿ðæ, ã¿çýýëçãýíý áîëîí áóñàä áàéãàëèéí æèìñ Àìüòíû ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿í Íàâ÷èò õ¿íñíèé íîãîî, 캺ã Ýëýã, ºíäºã Ôîëèéí õ¿÷ëýýð áàÿëàã õ¿íñ: 11 • ªñºëò, øàðõíû ýäãýðýëò, õàëäâàðòàé òýìöýõýä ÷óõàë • Öàéð äóòëûí øèíæ òýìäýã: ºñºëò óäààøèð÷ íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýðõòýí òîãòîëöîîíû õºãæèë óäààøèðíà (õ¿¿õýä äàâæàà áèåòýé áîëíî) Öàéð: Óëààí ìàõ Ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í Ñàìàð ¯õýð, ãàõàé, ýëýã, ºíäºã Ñ¿¿, òàðàã, áÿñëàã Ñàìàð, âàíäóé Öàéðààð áàÿëàã õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í: • ßñ ø¿äíèé áýõæèëò, öóñ á¿ëýãíýõýä (öóñ òîãòîîõîä) ÷óõàë íºëººòýé • Õ¿¿õýä, ýìýãòýé÷¿¿äýä (ÿëàíãóÿà æèðýìñýí áîëîí õºõ¿¿ë) èë¿¿ õýðýãòýé • Äóòëûí øèíæ òýìäýã: ÿñ ñèéðýãæèõ, ø¿ä óíàõ ýñâýë õîæóó óðãàõ Êàëüöè: Êàëüöèàð áàÿëàã õ¿íñ: Ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í Íîãîî ßñëàã çàãàñ Ñ¿¿, òàðàã, áÿñëàã Áóóöàé Ñàðäèí • Áàìáàé áóë÷èðõàéí ø¿¿ðëèéí íàéðëàãàä àãóóëàãäàæ áîäèñûí ñîëèëöîîã çîõèöóóëàõàä îðîëöäîã. • Èîä äóòàãäàõàä õ¿¿õäèéí áàìáàé áóë÷èðõàé òîìîð÷ îé óõààí áîëîîä áèåèéí ºñºëò õºãæèëò õîöîð÷ îþóíû õîìñäîëòîé áîëäîã • Äóòëûí øèíæ òýìäýã: õ¿ç¿¿íèé óðä õýñýã òîìðîíî. Æèðýìñýí ýìýãòýéä èîä äóòâàë óðãèéí õºãæèë õîöðîõîä õ¿ðãýíý Éîä: Éîäîîð áàÿëàã õ¿íñ: Éîäæóóëñàí äàâñ, äàëàéí áàéöàà, çàãàñàí á¿òýýãäýõ¿¿í 12 Õ¯ÍÑÍÈÉ ÀÞÓËÃ¯É ÁÀÉÄÀË Õ¿íñèéã çºâ õàäãàëààã¿éãýýñ ìóóääàã. Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íýð, àìò, ãàäààä áàéäëààð íü ìóóäñàí ýñýõèéã íü ìýäýæ áîëîõ ÷ èõýíõ òîõèîëäîëä àìò, ¿íýð, ãàäààä áàéäàë íü àþóëã¿éí áàòàëãàà áîëäîãã¿é. Ǻâ õàäãàëààã¿é õ¿íñ òàíä õîîë òýæýýë áîëîõîîñîî õîð áîëíî. Áàãëàà áîîäîëãóé, õóãàöàà íü äóóññàí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõó¿í áîëîí óäñàí, ýâã¿é óíýðòýé õîîë õ¿íñèéã á¿¿ õóäàëäàæ àâ. • Àëü áîëîõ øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í õóäàëäàæ àâàõûã õè÷ýý. Õýðâýý ¿íýð îðæ ìóóäñàí áàéâàë òýð õýñãèéã ýñâýë òóõàéí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õàÿõ õýðýãòýé • Àìüòíû ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õ¿íñýíä õýðýãëýõèéí ºìíº ñàéòàð áîëãîæ áîëîâñðóóëààðàé • Òàã íü òîâîéñîí, ýñâýë îíãîðõîé ëààçòàé á¿òýýãäýõ¿¿í õýðýãëýæ áîëîõã¿é. • Çàâñàð çàéòàé áîëîí òàãëààã¿é ñàâàíä óäààí õàäãàëñàí á¿òýýãäýõ¿¿í õýðýãëýõýýñ çàéëñõèé • Õîîë õèéõèéí ºìíº, õ¿¿õäýý õîîëëîõûí ºìíº, áèå çàññàíû äàðàà ãàðàà ñàâàíòàé á¿ëýýí óñààð óãàà. • Ìàõ, òàõèà, çàãàñ, ºíäºã çýðýã ò¿¿õèé õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í áýëäñýíèé äàðàà çààâàë ãàðàà óãààñíû äàðàà áóñàä õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íòýé õàðüö. • Õýðâýý òàíû ãàð øàðõòàé áîë õîîë õèéõýýñýý ºìíº ò¿¿íèéã áîîõîî ìàðòóóçàé. Ãàðàà ¿ðãýëæ óãààæ áàé. Æèìñ, õ¿íñíèé íîãîîã õýðýãëýõèéí ºìíº öýâýð óñàíä ñàéòàð óãààæ çàíøààðàé! • Ìàõ, òàõèà, çàãàñ, ºíäºã, ñ¿¿ çýðýã ò¿¿õèé õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ñàéòàð áîëãîæ õýðýãëýýðýé. Ó÷èð íü ºâ÷èí ¿¿ñãýã÷ íÿíãààð õàëäâàðæñàí áàéæ áîëçîøã¿é. • Õ¿íñíèé ç¿éëèéã ã¿éöýä áîëãîõîä èõýíõ íÿí óñòäàã. • ¯õýð, õîíü, ãàõàéí ìàõíû ºíãèéã íü áîðëîòîë áóöàëãà • Òàõèàíû ìàõûã öàãààí áîëòîë ÷àíà Õîîëîî ñàéòàð áîëãî. 13 • ªíäºãíèé öàãààí, øàð õî¸ðûã õàòóó áîëòîë íü áîëãîæ õýðýãëý • Ñ¿¿ã 5 ìèíóòûí òóðø áóöàëãà • Õîîëîî áîëñîí äàðóéä íü èä. Õýðâýý õîîë ÷èíü ºðººíèé õýìä õ¿ðòýë õºðâºë áè÷èë áèåò íü ¿ðæèæ ýõýëäýã. • Õîîë õ¿íñ õºëäñºí ¿åä ë áè÷èë áèåòíèé óðãàëò çîãñäîã. Õîîë õ¿íñýý òîõèðñîí íºõöºëä, çºâ õýðýãëý • Õîîë áîëãîñíû äàðàà õýðýãëýõã¿é áîë àëü áîëîõ õóðäàí õ¿éòýí ãàçàð õèéæ õºë人 • Ìàõ, ñàëàò çýðýã õºðãºã÷èíä õàäãàëäàã õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîí áîëñîí õîîëûã ºðººíä 2 öàãààñ èë¿¿ õóãàöààãààð áèòãèé ¿ëäýý. Áè÷èë áèåòýí ¿ðæèõ àþóëòàé • Õîíîñîí õîîë á¿¿ õýðýãëý Áîëãîñîí õîîëîî çºâ õàäãàë. • Õýðâýý áîëîìæòîé áîë ººð ººð ãàìáàíç áîëîí ãàë òîãîîíû õýðýãñýë õýðýãëý. • Õýðâýý íýã ãàìáàíç áîëîí ãàë òîãîîíû õýðýãñýë õýðýãëýõýýð áîë ýõëýýä ò¿¿õèé õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íýý ç¿ññýíèé äàðàà áîëîâñðóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íýý ç¿ñýõ áà ¿¿íèéõýý ºìíº çààâàë õàëóóí ñàâàíòàé óñààð óãààãààðàé. Ò¿¿õèé áîëîí áîëîâñðóóëñàí õ¿íñèéã õîëèõã¿é áàéõ Ãàë òîãîîíû ºðººã öýâýðõýí áàéëãà. • Õîîëíû ¿ëäýãäýë áîëîí àÿãà òàâãàà öýâýðëýëã¿é áèòãèé ¿ëäýý ó÷èð íü ÿëàà öóãëàð÷ áè÷èë áèåòýí ¿ðæèõ íºõöºë á¿ðääýã. • Àÿãà òàâàã öýâýðëýõäýý õàëóóí ñàâàíòàé óñ õýðýãëýýðýé. • Õîîë õèéõäýý ºìñäºã õóâöñàà áóöàëñàí óñàíä óãààæ , îéð îéðõîí ñîëüæ áàéãààðàé. • Ãàë òîãîîíû õýðýãñýë óãààõäàà øàëàà óãààõ ¿åäýý ºìñäºã õóâöñàíààñ ººð õóâöàñ ºìñººðýé. Öýâýð óñ õýðýãëý. • Õóäãààñ àâñàí óñûã óóõààñàà ºìíº áóöàëãàæ õýðýãëýýðýé. ßëàíãóÿà õ¿¿õä¿¿ä èõòýé áîëîí ñóóëãàëò, øàð, õîëåð ºâ÷èí òàðõñàí ãàçðóóäàä àíõààðàõ ¸ñòîé 14 Õ¯ÍÑÍÈÉ Á¯ÒÝÝÃÄÝÕ¯¯ÍÈÉ ÒÝÆÝÝËËÝà ×ÀÍÀÐÛà ÍÜ ÕÀÄÃÀËÆ ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀÕ Ñàíàõ ç¿éë • Õîîë õèéõäýý õîîëíû ñàâûã òàãëààòàé áàéëãà. • Õîîë áîëìîãö