Ulbar khun - N.Mandal.pdf

Улбар х ү н Эр х лэн гар гасан: Со ёмбо пр есс х эвлэлийн газар Зо х ио лч: Н.Мандал Редакто р : Л.Даваадо р ж ISBN: 9 7 8 -9 9 9 6 2 -5 2 -0 1 -3 © Энэх ү ү бү тээлийн эр х нь Мо нго л Улсын Зо х ио гчийн Эр х ийн ту х ай х у у лиарх амгаалагдсан бо лно . Бү тээлийг цах им х элбэр ээр тү гээх эр х ийг b o o k sto re.mn цах им х у у дас эзэмших бө гө ө д зө вшө ө р ө лгү йгээр бү тнээр нь бу юу х эсэгчлэн х у вилах бо ло нбу сад ямар нэгэн х элбэр ээр о лшр у у лах , ашиглах ыг х о р игло но . www.b o o k sto re.mn Өмнө х ү г Био ло гийн у х ааны эр дэмтэн Зо лын ну у цын шү ү гээнээс ту р шилтын шингэналдагджээ. Цагдаа нар гэмт х эр эгтнийг х айх бо ло вч эр эл му х ар дана. Тэд х о то д элбэгшсэн этгээд тө р х тэй бар игдашгү й, танигдашгү й у лбар х ү мү ү с у г шингэнийгавсан х эмээн ү знэ. Зо х ио лын го л баатар Мө ө жий о х ин авга ах тайгаа у лбар х ү нийг мө р дө х ба энэ зу у р шинээр байгу у лагдсан Цэнх эр , Ягаан, Хү р эн нэр тэй х о ту у дадсанаанд о р о мгү й ү йл явдлу у д ү р гэлжилнэ. Алдагдсан шингэнийг х эн аваад, ямар зо р илго о р ашигласаныг мэдэх ийг х ү свэл но мо о у ншаар ай! Энэ но м Хү ү х дэд зо р иу лсан у р ан бү тээлийн у лсын IV у р алдаан, Ашигт МалтмалынГазр ын “Эх о р ны баялаг” у р алдаанд ту с ту с шилдэг бү тээлээр шалгар сан юм. БҮЛЭГ 1 Бэлэн бо ло о д тун чи г уда а гү й ба й са н ши нгэн бэлдмэли й г хэн нэгэн этгээд са вта й ньа ва а д а р и лса н а ж. Улаан х о то д нэг бу с у лбар х ү н ү зэгдэх бо ло в. Го лду у ө дө р шө нийн заагаар явж бу йгнь х ү мү ү с х ар жээ. Ар ьс, ү с, ө мссө н х у вцас нь жү р жийн ө нгө тэй агаад дэр эвгэр бү р х малгай, ганц ч то вчгү й у р т цу в, шу у маг нь у нжсан у р т ө мд, бас ү дээс нь чир эгдсэншө вгө р шаах айтай аж. Тэгээд зо гсо х гү й эл этгээд х ү мү ү с х ө нгө н х ө гжмийн ая х эмнэлд таар у у лах адил то лго йго о ү л ялиг санжигану у лаад ө лмийдө ө пү р штэй юмшиг о вго но н алх даг гэлцэнэ. Зар им х ү н тү ү нийг х аа сайгү й нисдэг, х ана нэвтэлдэг ту х ай ч цө ө нгү й яр иад авчээ. Гэвч нү ү р энд нь нү д, ам, х амар , чих байсан эсэх ийгтаар алдсан гэх х ү мү ү с но то лж чадах гү й байв. Хамгийн гайх алтай нь у лбар х ү мү ү с ү зэгдэх бо лсо н цагаас х о йш х о то д гэмт х эр эгилт их эслээ. Эр тү ү дх эн дар х ан цаазтай Хан у у лын о р чимд ү зэгдсний дар аах ан айх автар тү ймэр гар сан юмдаг. Онцго й албаных ан тү ймр ийг х эдэн х о но г но цо лдо ну нтр ааж, цагдаагийнх ан х эр гийг шалгаад у лбар ыг гэж то гто о со н ч бар ивчилж даанч чадсангү й. Өглө ө ү дшийн бү р ийд о то о д о то о д, х о йно о с нь х ө ө гө ө д х ө ө гө ө днэмэр гү й, гэнэт л агаар т замх р ан алга бо лжээ. Бас нэг у даа нү ү р гү й этгээдийг тө в талбай дээр ү зэгдмэгц у чр аа мэдэх гү й бө ө н х ү мү ү с цу гласан гэдэг. Яагаад, ямару чр аас цу гласан, тэднийг энд х эн ду у дсныг бү гд мэдэх гү й ту л тэгсх ийгээд тар цгааж. Улбар бо л явсан газар бү р дээ гай л тар ина. Эр ү ү л газр ыг сэндийчинэ, у р сгал го лыгшир гээнэ, у р гаа мо дыг у нагана. Ху лгай дээр эм х ийх нь энү ү х энд. Ер нь х ү мү ү сийн жигшдэг му у х ай х эр гийг у лбар у у д л ү йлдэж байлаа. Эдгээр ийн нэг нь дар аахаймшигт х эр эг явдал юм. Улбар х ү н шинжлэх у х ааны академийн о р чимд ү зэгдсэн ө глө ө био ло гийн у х ааныдо кто р Зо лын ну у цын давх ар шү ү гээнээс ту р шилтын шингэн бэлдмэл алдагджээ. Есө н зу у н гр амм шингэн бэлдмэлийг х адгалсан тө мө р шү ү гээний х аалга нээлттэйгх ар сан залу у х ан ту слах эгээтэй л му у р аад у начих сангү й. Гар таа бар ьсан цагаан алчу у р ийг савчин айх автар чангаар , “-У-у у -у у -у лбар ” гэж ээр эн х ашгир ав.До то гшо о гишгэдэлтэй х о ёр х ө л нь агаар тэмтчих адил х ий сар ваганаад ну гар сан чигтээ таг х ө шчих нь тэр . Нү дээ бу шу у х ан аниагү й бо л ө р ө ө ний тааз х ө х ту яатату у лан дээгү ү р нь эр гэлдэх байсан биз ээ. Эр дэмтэн Зо лын “Ээ дээ, Бү тэмж минь, наад шү ү гээгээ л сайн манаж байгаар ай. Чиэнэний л тө лө ө цалин авч байгаа шү ү !” х эмээдэг нь санагдах ын сацу у дэндү ү бү тэлгү й залу у : “У-у у -у у -у лбар ” гэж дах ин ээр ээд амаа алгаар аа таглалаа. БҮЛЭГ 2 Хо ёр хү ү хэд ти й н ма р га лда хда а ер дө ө а р а вха н а лхмын ц а а на улба р хү н муши лза нба й сныг а нза а р са нгү й а жээ. -Хар даа! Манайх тагтан дээр ээсээ цэцгээ авчих аж. -Манайх гэнэ шү ү ! Энэ танайх юм у у ? Хи-х и-х и! -Биднээс ө ө р х ү ү х эд со нссо н бо л ү нэмшмээр л яр ьж байна шү ү ! -Та х о ёр ч гэсэн ингэж л яр ьдаг биз дээ? Намайг юм х элэх ээр шо о лцго о но … -За, за, то гло со н шү ү . Уу р лачих сан у у ? -Уу р лалгү й яах юм бэ! -Явцгаая аа! Нэжгээд у сны х ө х тэр эг тү р сэн х о ёр о х ин, нэг х ү ү ө ө р ө ө р ийн х ашааны х аалгыгчиглэв. Тэд бо л Мө ө жий, Отго о , Ундр аа гу р ав. Ундр аа нь ар ван нэгэн настай х ү ү , нө гө ө х о ёр нь тү ү нээс нэг насаар эгч о х ид. Отго о тө р ө лх ийн дү лий ч нө гө ө х о ёр то одо х ио ны х эл заан ө гч, чө лө ө тэй х ар ицаж чадах бо лжээ. Отго о х о тын тө вд байх ту сгай су р гу у льд су р даг бо л Ундр аа Мө ө жий нар Тайван х о р о о ло лын су р гу у лийнтавду гаар ангийг цу гтаа тө гсө ө д ир эх намар зу р гааду гаар ангид о р цго о но . Тайван бо л Улаан х о тын зү ү н дү ү р эгт о р ших гэр х о р о о ло л бө гө ө д го лдо о х о ёрдэлгү ү р , нэг су р гу у льтай, бар у у н зү ү н зах даа о ло н му х лагтай. Гу р ван найз ө дө р бү р о йр о лцо о х х у дгаасаа у с авна. Гу р ван тэр эг, гу р ван х ү ү х эд х элх ээтэй юм шиг байнгах амт явцгаах ч х о о р о ндо о му у далцсан аятай юу ч яр их гү й явах нь элбэг. Хичээлдээ яар даг байснаас тэр л дээ. Хар ин о до о зу ны у р т амр алт эх элсэн. Тэд гэр ээ мар татлаа чалчин гу дамжных ааү зү ү р т бү тэн гу р ван цаг су у цгаав. Өчигдө р о р о й гар сан кино , ер тө нцийн ү ү сэл, х ү н сар магчингийн ялгаа, жимс зар даг х ү мү ү с, тү ү х ий ө ндө г идэж ү зсэн эсэх , х о то о рх эсү ү чилдэг бо лсо н у лбар х ү н, бө ө н алт о лво л юу , юу х у далдан авах ту х айгаа ам у р алдан у дтал х ө ө р ө лдө ж, эцэст нь саях ан бар игдсан бу сдын байшингу у дыг гаднааснь х ар ж баах ан су у х даа, “энэ нь минийх , тэр нь чинийх ” х эмээн “ө мчилж” яр ьжээ. Аль ар ван цагт гэр ээсээ гар цгаасан байтал ү д ө нгө р ө ө гө ө д ар айх ийн ө ндийцгө ө лө ө . -Хэр вээ би у лбар х ү нтэй таар вал айх гү й. Эх лээд эелдэгх эн яр ьж байгаад гэнэдү ү лэнбар ивчилна гэж Мө ө жийг х элэх эд Ундр аа нү дээ эр гэлдү ү лэн до о гло о д: -Яаж? гэж асу у в. Мө ө жий ду гу йнд то р со н то м чу лу у наас тэр гээ у гзчин х о лду у лаад: -Сайн байн у у , х ү н гу ай? Та тавду гаар ангийн то о мэдэх гү й биз? Надад ту слаач! Бито о го о о йлго х гү й байна… Гэтэл х ү ү яр иаг нь таслан: -За бо льдо о Мө ө жий! Тэр чинь гэмт х эр эгтэн. Цагдаад ч бар игддаггү й му у х ай гэмтх эр эгтэн чамд то о зааж ө гө х гээд гэнэдэх ү ү ? гэлээ. Мө ө жий яр иаг нь тасалсан Ундр аад у у р ласан ч биеэ бар ин: -Тэр гэмт х эр эгтэн у чр аас багадаа му у су р даг л байсан байж таар аа. Му у су р лагатангу у д му у су р лагатандаа х айр тай байдаг юм гэж аль бо ло х тайвантайлбар лав. Хү ү мө чө ө гө ө ө гө лгү й: -За гэнэддэг юм байж. Тэгвэл чи тү ү нийг яаж бар ивчлах бо лж байна? х эмээлээ. Энэзу у р Отго о у сны шар савтай тэр гээ тү р эн х ашаа р у у гаа о р ж х ар агдлаа. Мө ө жий: -Нэг л у даа наашаа х ар ах ад нь бар ивчилах гү й шү ү дээ. Эх лээд итгэлийг нь х ү лээнэ.Дар аа нь сэм цагдаад х элж бар ивчлу у лна гэснээ – Сайх ан даа. Тэр ү ед би х ү ү х дэн мө р дө гч бо ло о д х ү ндэт медаль, цагдаагийн цо л авна гэв. Ундр аа: -Хү ү х дэн мө р дө гч гэж байх у у гэж аанай л илт до о гло со н ө нгө ө р .асу у лаа. Мө ө жий х ү ү г о до о л нэг до о гло х бо ло мж о лдло о гэсэн шиг зү ггү й баяр лан инээгээддо ло о во р х у р у у гаа шанаандаа х ү р гэн эр гү ү лж: -Хээ-х ээ! Хү ү х эд битгий х эл, но х о й тийм шагнал авдаг юм, мэдэв ү ү ! Ху р андаацо лто й мө р дө гч но х о й манай дү ү р эгт байдаг ту х ай багш яр ьсан л биз дээ? гээд х ашааных аа х аалгаар о р ж явчих ав. Хо ёр х ү ү х эд тийн мар галдах даа ер дө ө ар авх ан алх мыэх нь цаана у лбар х ү нму шилзан байсныг анзаар сангү й. БҮЛЭГ 3 Нууц ын шү ү гээ ухса н хулга й чи й г мө р дө ж о ло о д о ло н тү мни й ө мнө ма гтуулж, бө ө нмө нгө ө р ша гнуула х туха й ула й р а н бо до в. Бү тэмж “У-у у -у у -у лбар ” гэж ээр эн у р агш у даан алх саар жижигх эн х аалгатай х о вх о о со н шү ү гээнд то лго йго о шу р гу у лж тэр чигтээ таг х ө шжээ. Нэг, х о ёр , гу р ван х о р о м ө нгө р лө ө . Алга бо лсо н савтай шингэнг о лж х ар ах аас нааш эндээс то лго йго огар гах гү й гэсэн шиг нү дээ бө мбийтө л нь бү лтийлгээд таг чиг. Тэгэх зу у р аа у дах гү й ажлаас х алагдах ту х айгаа гу нигтайгаар тө сө ө лж, Зо л гу айн ар аас бү тэн жил гү йжө ө р ийг нь энэ ажилд о р у у лсан аавыгаа бо до в. Аавдаа юу гэж х элэх ээ янз янзаар зо х ио х о о ч мар тсангү й. “-Намайг ө ө р ажилд у р ьсан… ү гү й ээ, тэгж х элж бо ло х гү й,ө мнө ө с “Ямар ажил? гэж заавал асу у на. Бас цалин нэх ээд салах гү й. Ай би яасан заяагү й амьтан бэ! … Өө тийм, о р о н то о ны цо мх о тго лд о р со н гэчих ье! …Энэ ч басбиш ээ, цо мх о тго лд о р со н х ү н их мө нгө авдаг гэж аав яр ьж байсан. Би ч азгү й юмаа! … Уг нь миний бу р у у биш шү ү дээ…” Ингэж бо до х зу у р аа бар у у н гар ынх аа о гтх о нч бу р у у гү й эр х ий х у р у у г гэмтэнийг гэсгээх шиг бу сад х у р у у гаар аа чанга базлан ну жигну у лсаар байлаа. Хо о со н шү ү гээнд ну у гдсан бу р жгар то лго й ну у цын шү ү гээ у х сан х у лгайчийгмө р дө ж о ло о д о ло н тү мний ө мнө магту у лж, бө ө н мө нгө ө р шагну у лах ту х ай у лам у лайр ан бо до в. “-Шинэ нээлтээ эр элх эг баатар эр Бү тэмжийн нэр ээр гэж нэр лэе”х эмээн эр дэмтэн Зо л о лны ө мнө зар лаж байх юм. Энэ ү гийг х ү мү ү с дэмжин х ашх ир алдана! “Бү -тэмж, Бү -тэмж, Бү -тэмж!” Энэ ү ед Бү тэмж ө ндр ө ө с ө ндө р тавцан дээр гар сан байлаа. Үнэтэй гялгар чаминх ийцийн х о сло л ө мссө н байх агаад го зго р ду у н цацр у у лагчийг ө р ө ө сө н гар таа бар иад л по п о д шиг ду у лна. Тү ү нийг авсан гэж до р нь таагаад Тү ү р тэж ер сандр аагү й ээ ээ ээ Тү мний ө мнө илчилье гэх дээ Тү р х ү лээн тагнах аар шийдсээн ээн Ай би гар гу у н мө р дө гч ү ү Ар гагү й би цо гло г залу у юу Бу сдын ү нэт эдлэлийг х амгаалж Бу зар х у лгайчийг бар ьсан юм аа аа аа Багаасаа л би ийм х ү мү ү жилтэй Баатар эр ийн х ү ч чадалтай аа аа аа Ай би гар гу у н мө р дө гч ү ү Ар гагү й би цо гло г залу у юу Тү ү нийг ду у лан бү жиглэх эд нь танх им дү ү р эн х ү н дагах нь то го о нд дар гилаи байгаабо р цай мэт х ар агдана. Телевизү ү дийн о ло н камер зө вх ө н ө ө р р ү ү нь чиглэж, баатар лаг эр ийн ту х ай нэвтр ү ү лэг х ийх ээр ө р сө лдө х авай. Бү тэмжийн бу р жгар ү сшу в шу лу у нх ан бо лчих со н сэвшээ салх инаа намир ах нь мо р ь у наад эр чээр ээ давх иж бу й эр тний баатар эр ийг санагду у лж байлаа. Дар аа нь ү лээвэр х ө гжмийн х ү читаялгу у Улаан х о то о р нэг эгшиглэж х ү р ээлэнгийн зах ир ал Цэр эм шинэ баатар таа алтан бо о до лто й юм гар ду у лав! Ийн бо до о д Бү тэмж чих ээ татвагану лан у лам чангаар х ө х р ө х ө д то лго йг нь агу у лжбайгаа х о о со н тө мө р шү ү гээ жигтэй то р жигно жээ. БҮЛЭГ 4 Аюул тү ү гээр дуусса н уу гэвэл ү гү й . Мө ө жий о х ин ээжийнх ээ х амт амьдар даг. Хө дө ө аду у малладаг байсан тэднийд х о ёржилийн ө мнө аюу л то х ио лджээ. Уу ланд х у р аасан тү лээгээ татах аар явсан аав нь о со лдо о д су мын эмнэлэгт х ү р гэгдсэн ч сэх эл авсангү й ө нгө р сө н юм. Ор шу у лахажилд ир сэн х ү мү ү с о слын ту х ай янз янзын таамаг яр ивч х ө ө р х ий аав нь бо ссо нгү й. “Талийгчийн х ө тө лж явсан лаглаан шар о гцо м у р у у газар бу у х даа ачаандаатү р ү ү лчих сэн байх ”, “Мо дто й тэр эг шар наасаа х ө ндийр ө н ө р гө гдө х дө ө талийгчийг дар чих сан байх …” гэх чилэн яр ьцгаасныг мар тах ар гагү й. Аюу л тэгээд ду у ссан у у гэвэл, ү гү й. Хо ёу лх наа бо лсо н ээж о х ин гу чин гу р ванаду у гаа бо г малаар со лио д х ар иу лж байтал ө вө л зу д, х авар шир ү ү н х авсар га нү ү р лэж цө мийг нь нэг мө р газар х эвтү ү лээд авчээ. Ганц ч малгү й у лс х ө дө ө амьдр ах ад х эцү үбайдаг х о йно , х о то д нү ү ж ир тэл ээжид нь ажил о лдсо нгү й. Хо тын бичиг бар имт ү гү йгээс тэгсэн аж. Хү мү ү сийн дээл х у вцас гэр ээр о ёж ө влийг ө нгө р ө ө тө л ашгү йх ажу у х ашааных ан нь ө ө р сдийн х ийдэг ажилдаа татан о р о лцу у лсан байна. Тэд тө в зах аас малын цу вдай то лго й бө ө ндө ж аваад тө р ө лжү ү лэн ангилж о йр о лцо о х задгайзах ад зар ж бо р лу у лан багах ан ашиг о лцго о до г х ү мү ү с билээ. Мө ө жийг гэр тээ о р о х о д ээж нь: -Яасан у даан явдаг юм бэ? Усаа аваад ир сэн ү ү ? гэх х о ёр асу у лтыг давх цу у лан х элээдх ар иу лт х ү лээлгү й -Ээж нь о р у у лчих ая. Гар аа у гаагаад у ндаа у у гэлээ. Дээр нь жаах ан элсэн чих эр ү йр ү ү лсэн зү сэм талх аа идэх зу у р аа о х ин: -Ээжээ, манайх х эзээ энэ баячу у дынх шиг го ё то м байшинтай бо ло х вэ гэж асу у в.Ээж у сны саваа то м тө мө р лаазанд юү лээд: -Бо лно до о . Нэг л ө дө р тагтан дээр ээ су у гаад цайлах цаг ир эх биз! Бид х о ёр ч х о то дир снийх азтай байна. Му у аавын чинь сү нс сү лд ту салдаг юм байлгү й яав гэж! Юу ч гэсэн энэ их х ө лийн газар алгын чинээ ч ө ө р ийн гэсэн газар тай байна гэдэг о лз шү ү .Хэдэн нялх мо д бу т мо д су у лгаад авлаа. Ур гаж л байна х эмээн ө мнө нь зу у н ар ван до ло о н у даа яр ьснаа давтжээ. БҮЛЭГ 5 Бү тэмж ө ө р юу бо дсо ныг бү ү мэд, гэнэт л учи р зү ггү й та тва га на н хө хө р ч га р ла а . Хү ний бо до л гэгч су мнаас ч х у р дан х ир нээ х язгаар гү й о р о н зайд тар х ан бас х аашаач х амаагү й х эсү ү чилэн аялж чадна. Чигээр нь яву у лаад л байвал х аана ч о чиж, юу г ч бий бо лго ж мэдэх билээ. Хү н тө р ө лх тө н х эдий чадалтай ч ө нө ө др ийг х ү р тэл бо длыгзах ир ах тө х ө ө р амж бү тээсэнгү й. Бү тээгээд ч яах билээ! Бо до л бо л бо до л. Элдэв му у бо длыг ү йл бо лго х гү й л бо л гай багатай! Энэ у даа Бү тэмж юу бо дсо ныг х эн мэдлээ. Тэр гэнэт л у чир зү ггү й татвагананх ө х ө р ч гар ав. Хү мү ү с “х ө х ө х ө ” гэж х ө х ө р дө г бо л мань эр эср эгээр , “ө х ө х ө х ” х эмээх тасалданги авиа гар гаж сө ө нгө тнө . Бас бо ло о гү й, тэгэх ү едээ то лго йго огэдр эг о гцо м саван маяглаж, гар х ө лийн х у р у у ну у даа мэдэгдэх ү йц татвагану у лах ыг яалтай. Ингэж х ө х р ө х нь тү ү ний х ар багын зу р шил бө гө ө д сү ү лийн ү ед у лам о лшр о хбо лжээ. Энэ сар д л гэх эд х эр вээ х эн нэгэн то о лсо н бо л, х о р ин таван у даа татваганасан байлаа. Өчигдө р яалаа? Дэлгү ү р т ө ө р ийг нь х ар сан жаах ан х ү ү ээждээ,“саях ан сар магчингаасаа гар сан х ү н явж байна” гэж ө ө р ийг нь х элэх ийг х элэх ийг со нсо ж л дээ. Тэр дар у й мань эр х ү ү г эх эд нь “намайг шо о лло о ” х эмээн х о вло ж.Ичсэн эх аманцар х ү ү гээ зандр ах ад бу р жгар ү ст эр чу х ам яасан гэж санана? Бар аг бү х эр х тнээ татвагану у лан айх автар у даан х ө х ө р сө н юмдаг. Ямар сайндаа эх х ү үх о ёр у х аангү й зу гтах ав дээ! Бү тэмж сар магчинтай адилх ан нь ү нэн юм. Бу в бу р жгар ү стэй то лго йд нь о гтзо х ио гү й дэлдгэр ягаан чих тээр дээ