ᠶᠤ · ᠸ᠊ · ᠲᠷᠢᠹᠤᠨᠤᠸ᠋ 《ᠦᠢᠯᠡ ᠲᠠᠢ ᠪᠠᠶᠢᠰᠢᠩ — ᠭᠤᠷᠪᠠᠨ ᠲᠤᠭᠤᠵᠢ》

Үйлтэй байшинЗо х ио лч: Ю.В.Тр ифо но в © Энэх ү ү бү тээлийн эр х нь Мо нго л Улсын Зо х ио гчийн Эр х ийн ту х ай х у у лиарх амгаалагдсан бо лно . Бү тээлийг цах им х элбэр ээр тү гээх эр х ийг b o o k sto re.mn цах им х у у дас эзэмших бө гө ө д зө вшө ө р ө лгү йгээр бү тнээр нь бу юу х эсэгчлэн х у вилах бо ло нбу сад ямар нэгэн х элбэр ээр о лшр у у лах , ашиглах ыг х о р игло но . www.b o o k sto re.mn Редакторын өчил Юр ий Тр ифо но вын “Үйлтэй байшин” ту у жийг би 1 9 7 6 о ны есдү гээр сар ын 1 -нээс 2 -нд шилжих шө нө анх у ншсан. Уншсан ч гэж дээ, у нших гэж шу др аад, шу у р аад ө нгө р ч билээ. Энэ ө дө р х о но гийг яагаад о до о х ү р тэл мар тдаггү й гэх ээр , энэ ө дө р х ичээлийн шинэжил эх элж, амжу у лах аах ар шаах ар ажил их байсан ч тэр бү х нийгээ о р х ин, у даан х ө ө цө лдө ж байж о лж авсан но мо о тэвр ээд о юу тны байр андаа х эвтээд ө гсө н у чр аастэр . “Үйлтэй байшин” ту у жийг то йр со н ду у лиан гэх дээ нэг л далд сэмх эн, чих нээс чих энд шивнэсэн “чимээгү й” ду у лиан дэгдэн ү р гэлжилж байх ын гэр ч бо лсо н ту л энэцаг ү е сэтгэлд минь х о но гшин ү лджээ. Оюу тан х ү ний х ар илцах х ү р ээ у гаас х язгаар тай. Хү ний ну тагт су р ч бу й о юу тныхбү р ч х язгаар тай у чр аас Тр ифо но вын “Үйлтэй байшин” то йр со н “чимээгү й” ду у лиан цаанаа, тэр ү еийн нийгэмд х эр цар х ү р ээтэй, яаж ө р нө ж байсныг би сайн мэдээгү й.Хар ин МГУ (Мо сквагийн у лсын их су р гу у ль)-ийн о р о с о юу тну у дын х ү р ээнд энэ но мын ту х ай аль шинэ жилээс х о йш яр иад, шивнэлдээд эх элснийг санаж байна.“Хэлмэгдү ү лэлтийн ту х ай… дар га, ямбатан су у даг Кр емлийн о йр о лцо о х нө гө ө до мо гт байшингийн ту х ай бичжээ… дам ү гээр илэр х ийлсэн далд санаа их тэй но м…Улс тө р ийн То вчо о н дээр бө ө н мар гаан бо лж гэнэ… энэ но мыг х эн, яах гэж гар гах ыг зө вшө ө р ө в х эмээн нэг х эсэг нь х ату у р х сан… гэтэл нө гө ө х эсэг нь гар гах нь зө вгэсэн…” гэж шивэр авир х ийцгээнэ. Иймэр х ү ү юм сэм яр иад, шивнэлдээд байдаг, х ар ин тэр но мыг х аанаас, яаж о лжу нших нь бү ү мэд. Гэтэл но м ч биш байж. Тэр ту у ж анх “Др у жба нар о до в” сэтгү ү лийн 1 9 7 6 о ны эх ний ду гаар т нийтлэгдсэн юмсанж. 2 5 0 мянган х у вьх эвлэгддэг тэр сэтгү ү л гар магцаа л нү дний гэм бо лсо н гэдэг. Но мын сангаас о лдо х гү й, но мын х у далдаанд бү р су р аггү й. “Нам, засгийн бо дло го д нийцэх гү й зү йло р со н у чр аас сэтгү ү лийн тэр ду гаар ыг бү гдийг нь х у далдаанд гар галгү й х у р аажээ” гэх цу у яр иа со нир х лыг минь у лам гижигдэнэ. Би тэр ту у жийг о лж у нших гэж “аавын х ү ү гийн ар ван гу р ван мэх ийг” у гср у у ланбайж х агас жил х ө ө цө лдө ө д бү тсэнгү й. Хар ин зу ны амр алтаар ну таг яваад бу цаж ир сэн дар у йд ү ер х дэг о р о с найз, МГУ-ийн Хэл су длалын ангийн о юу тан СашаПелех ацкийн ачаар гар таа бар ьж ү зсэн минь есдү гээр сар ын 1 -ний тэр ө дө р . Навтар сан х автастай нэгэн сэтгү ү л надад атгу у лах даа Саша: “Ганц шө нийнх у гацаатай о лдло о . Мар гааш ө глө ө чамаас бу цааж авна шү ү !” гэж анх аар у у лав. Ду у лиан дагу у лсан тэр ту у жийг но йр о о х у гаслан байж у ншаад би жаах ан гайх сан.Яах ав, дар га нар ын су у даг Кр емлийн о йр о лцо о х эр гийн ө р гө н чө лө ө ний нө гө ө алдар т то м байшингийн ту х ай, тэнд о р шин су у гчдын амьдр ал, х у вь заяаны ту х айсэдэв нь со нин санагдав. Улаанбаатар т ч гэсэн сайд, дар га нар го лду у су у даг “Ямбатны ягаан” нэр тэй байшин байж л байсан цаг. Тр ифо но в зо х ио лчийн х эллэг ньө вө р мө ц ч, ө ө лсө н х ү нд бо л ну р шу у бичсэн санагдав. Гэх дээ х амгийн го л нь тэр бү тээлээс нь тэгтлээ ду у лиан, шу у гиан бо лго о д байх юм, нам, засгаа му у лсан,эсэр гү ү цсэн нэг ч мө р би о лсо нгү й. Эсвэл у х аж о йлго х у х аан надад ду тсан у у , ү гү й бо л энэ о р о су у д шал дэмий юм то йр ч шу у гилддаг у лс у у ? Энэ х о ёр ын л нэг гэсэншү ү бо до лто й, навсгар сэтгү ү лийг мар гааш ө глө ө нь Сашад ту шааж билээ. 1 9 7 6 о ны намар би МГУ-ийн х у у лийн ангийн дө р ө вдү гээр ку р сын о юу тан байсан.Элдэв юм со нир х о ж, юмны зах зу х аас о йлго х гэж х ичээж байсан ү е. Хү мү ү сийн яр иа чагнаад, о р чин то йр но о ажаад байх нь аа, тэр ү еийн Зө влө лтийн амьдр алд гаднаах ар агдах гү й ч нийгэм до тр о о янз янзын ү йл явц ө р нө ө д, бу гшаад байж. ХХ их х у р ал, Хр у щевын ачаар эх элсэн “х авр ын у р ин” у у р амьсгал х эдийнээ х ө р ч, “Бр ежневийнзо гсо нги ү е” ид х ү чээ авч байсан юмсанж. Бр ежнев дар гаа засаглагчид дээр до о р гү й, зо гсо о зайгү й магтан ду у лж, шинэ тах ин шү тэлт эх элж байсан ү е. Хр у щевын ү ед Со лженицыны бичсэн, о ло н жил шо р о нд ү йлээ ү зэж бу й нэгэнх о р игдлын ту х ай “Иван Денисо вичийн нэг ө дө р ” нэр тэй ту у ж нийтлэгдэж, шагшигдаж, шагнагдаж байсан бо л Бр ежневийн ү ед Со лженицыны паспо р тыг ньх у р аан авч, ЗХУ-аас х ө ө н зайлу у лж байв. Бү р цаашлаад Синявский, Даниель зэр эг зо х ио лчдо д х илс х эр гээр ял ту лгаж шо р о нд х ийлээ. Цаг х ату у р ч байв. Сталиныү еийн х элмэгдэл, шо р о н о р о н, х о р их лагер ь, до то о д яам, матаасны ө р гө н х автгайр ал зэр гийн ту х ай яр их , бичих нь дах иад л цээр тэй бо лж байсан ү е. Яг энэ ү ед Юр ий Тр ифо но вын “Үйлтэй байшин” ту у ж нийтлэгджээ. Үзэл су р тлынх ату у х яналтын то гто лцо о ны сиймх ийг нь о ло о д гар гачих ав у у , эсвэл Кр емлийн бо дло го д шинэ о гцо м ө ө р члө лт о р ж бу йн шинж тэмдэг ү ү гээд л о р о с о юу тну у д сэммар гаад байсан санагддаг. “Энэ ту у жийн му ндаг нь юу ндаа байгаа юм, яагаад ингэтлээ шу у гиад байгаа юм бэ?” гэж би Сашагаас нэг у даа асу у в. “Чи бо ло йлго х гү й. Гадны х ү н о йлго ж чадах гү й. Ор о су у д шиг х элмэгдэж, о р о су у д шиг зо вж, айж ү зсэн х ү н л ү ү нийг о йлго но . Энэ бо л айдсын ту х ай но м. Айснаасаа бо лж х ү нээбо льж байгаа ту х ай но м. Нэг х ү ний ту х ай биш, манай ө нө ө гийн нийгмийн ту х ай но м. Энэ айдас о до о ч бидний до то р байж л байна. Тр ифо но в ү ү нийг зо р игто йгар гаж х ар у у лсан… Шу у д х элж бо ло х гү й юмыг то йр у у лж, битү ү х эн х элсэн му ндаг зо х ио л…” гэсэн у тгатай юм х элж билээ. Тэр цагаас х о йш бар аг дө чин жил ө нгө р чээ. Тр ифо но вын “Үйлтэй байшин” бо ло нтү ү ний бу сад о ло н ту у ж, р о ман, ө гү ү ллэг, эссе зэр гийг би у ншсан. Зар им зо х ио лыг нь о до о ч дах ин дах ин у ншдаг. “Мар гааш ө глө ө бу цаах ёсто й” гэж яар ах юмгү й,бар ин тавин байж, бичсэн, ө гү ү лснийг нь ту нгаан байж у ншдаг бо лсо н. Унших бо лго ндо о у р ьд анзаар аагү й, о йлго о гү й шинэ санаа о лж мэддэг. Үгэн до то р х ү г,ө гү ү лбэр до то р х о ло н салаа у тгыг нь у х аж о йлго до г бо лсо н. Тр ифо но в дан х элмэгдлийн ту х ай бичдэг зо х ио лч биш. Тү ү х ийн сэдвээр , ялангу яаОр о сын нийгэм х у ваагдан задар ч байсан XIX зу у ны тө гсгө л, “нар о днику у д” бу юу “ар д тү мнээ ө мгө ө лө гчдийн” тэмцлийн ту х ай “Нетер пение” (“Үл тэвчих ү й”) р о ман,Октябр ийн х у вьсгалын дар аах Ир гэний дайны ту х ай “Стар ик” (“Өвгө н”) р о ман зэр эг тү ү ний х эдэн то м бү тээл бий. Гэх дээ Тр ифо но в ө ө р ө ө “х о тын амьдр алын” ту х ай бичсэн цу вр ал х эдэн ту у жааилү ү д ү здэг байжээ. “Жир ийн х ү мү ү сийн жижиг сажиг асу у длаар дү ү р эн эгэл амьдр ал со нин” гэж тэр то мъёо лсо н байдаг. Энэ бо тид тэр цу вр алаас нь Тр ифо но вын “Үйлтэй байшин”-гаас гадна “Ондо оамьдр ал”, “Со лио х о лио ” гэх ө ө р х о ёр алдар тай бү тээл нь о р ж байна. Юр ий Тр ифо но вын зо х ио л мо нго л х элээр ө нө ө г х ү р тэл гар ч байсангү й. Зө влө лтийнЗо х ио лчдын Хо р о о ны у дир длагад тү ү нийг “эсэр гү ү ” гэж ү зэгчид давамгайлж байж. Тиймээс тү ү ний зо х ио лыг со циализмын ү ед манайд яагаад гар гаагү й нь о йлго мжто й.Гэтэл ү нэндээ бо л Со лженицын, До влато в, Некр асо в зэр эг тэр ү еийн жинх энэ “диссидент” зо х ио лчдыг бо дво л Тр ифо но в “эсэр гү ү ” о гт байгаагү й. Хар ин чамьдр алыг магтан ду у лсан агу у лгатай, гэнэн р о мантик х ийцтэй “Сту денты” (Оюу тан залу у с) ту у жаар аа тэр ээр х о р ин зу р гаан настайдаа Сталины шагнал х ү р тэж, х арзалу у гаасаа “о д шү ү р сэн” Зө влө лтийн то м зо х ио лч бо ло х дар дан замаа зассан гэж ү здэг. Гэтэл Тр ифо но в тэр бэлэн замаар аа явсангү й. Тэр ээр у р ан зо х ио лд ө ө р ийн заммө р ө ө гар гаж, тэгснээр ээ Ор о с о р о нд тө дийгү й дэлх ийд алдар шжээ. Дэлх ийн о ло н о р о нд о р чу у лагдаж нийтлэгдсэн ү зү ү лэлтээр ээ Юр ий Тр ифо но в о р чин цагийнЗө влө лт, Ор о сын зо х ио лчдо о с айр гийн тавд (Бо р ис Пастер нак, Мих аил Шо ло х о в, Мих аил Бу лгако в, Юлиан Семено в нар ын дар аа) багтдаг аж. Тр ифо но вын зо х ио лыг мо нго л х элнээ о р чу у лж нийтлэх нэг у чир шалтгаан бо л энэюм. Дэлх ийн о ло н о р о нд со нир х о н у ншиж байгаа бү тээлийг мо нго лчу у д бид у ншсан байх ад илү ү дэх гү й. Хо ёр т, Юр ий Тр ифо но вт нэг о нцло г бий. Тэр нь ер ө ө с Ор о сын у р ан зо х ио лыно нцло г биз. Ямар ч сэдэв, тү ү х эн ямар ч ү еийг со нго со н бай, тү ү ний бү тээлийн го л асу у дал, го л зо вло н, го л бах ар х ал нь х ү н байдаг. Тр ифо но в х ү нийг, х ү ний сэтгэлийну г ёзо о р т нь х о лилдо н байдаг сайн, му у г дү р слэх дээ х о сгү й мастер . Зу р гаар жиших юм бо л жир ийн зу р аг, стер ео зу р гийн ялгаа гэж бий. Одо о бү р гу р ван х эмжээст бу юу3 D зу р аг гэж гар чээ. Миний бо дло о р бо л, Тр ифо но в х ү нийг, х ү ний амьдр алыг 3 D- ээр дү р сэлж чаддаг, тийм зо х ио лч. Өнгө р сө н, о до о , ир ээдү йн шү тэлцээн дээр ньцэгнэх ээс гадна ту х айн х ү ний ү г, ү йлдэл, бо до л гу р вынх нь ялгаа зө р ү ү , зө р чил тэмцлийг алган дээр ээ тавьсан мэт х ар у у лж чаддаг агу у сэтгэл зү йч. Тийм ч у чр аасТр ифо но выг “шинэ ү еийн До сто евский” гэж то до тго до г биз. Тү ү ний бү тээлү ү дийн ү ндсэн санаа бо л ямар ч нө х цө лд х ү н, х ү нээр ээ ү лдэж байх нь чу х ал гэсэн санаа… Гу р авт, Тр ифо но в “жижиг” зү йлээр “то м” юмны у чр ыг тайлж, х у жр ыг ту нгаадагзо х ио лч. Ах у йн жижиг сажиг юмны цаана амьдр алын то м со р илт, то м эмгэнэл х эр х эн о р шиж байдгийг тэр бар ин тавин мэдр ү ү лж чаддаг. “Со лио х о лио ” зо х ио лын го л баатар Дмитр иев эх нь “х эцү ү нэр т” ө вчин ту слаа гээдшанална. Шаналсан х эдий ч эх нэр ийнх ээ х атгаасаар эх ийнх ээ ө вчнийг нь далимду у лан о р о н су у цыг нь ар илжиж, ах у йн нө х цлө ө сайжр у у лах аа тэр мар тах гү й.Хэвтэр т байгаа ээждээ Дмитр иев байр ны со лио х ийх ту х ай санал бо лго х о д ээж нь: “Хү ү минь, чи х эдийн х амаг юмаа со льчих со н шү ү дээ. Со лио х о лио го о х ийчих сэн…ө дө р бү р л х ийсээр ир сэн… Хү н ө ө р ө ө анзаар амгү й бо ло о д байдаг зү йл…” гэж х элдэг. Тэгснээ байр аа со лих ыг зө вшө ө р ө ө д у далгү й нас бар на. Хайр тай х ү ү ньах у йн бага сага юм х ө ө цө лдө ө д л яваа юм шиг х эр нээ цаагу у р аа ямар ёо згү й юм х ийж байгаагаа ө ө р ө ө мэдэх гү й, мэдэх ийг ч х ү сэх гү й байсаар залу у гаар аа ө тө лжзү йл ду у сна. “Ондо о амьдр ал” ту у жийн Ольгагийн амьдр ал у р агш биш, ар агшаа х ар чих сан,талийгаач нө х р ийнх ө ө х о йно о с ө ө р ө ө талийх нь х алаг бо лно . Өнгө р ү ү лсэн амьдр ал нь там байв у у , диваажин байв у у гэдгээ мэдэх гэж амьдаар аа ү х нэ, тар чилна. Тэгтэлх ү сээд, мө р ө ө дө ө д байсан о ндо о амьдр ал нь эх элнэ. “Тэр нь зү тгээд х ү р дэггү й, х ар ин ө ө р ө ө аяндаа ир дэг юм байж” гэж Тр ифо но в ө ө др ө г дү гнэнэ… Би у тга зо х ио л су длаач, шү ү мжлэгч биш, ер дө ө л Юр ий Тр ифо но вын зо х ио лд ду р тайу ншигч. Уншигч бо л шү ү мжлэх , дү гнэх бү р эн эр х тэй нэгэн гэж ү здэг у чр аас дээр х ийг бичив. Тр ифо но выг зө вх ө н у ншаад зо гсо лгү й, ганц ч ату гай зо х ио лыг ньмо нго ло о р бу у лгах сан гэж о ло н жил мө р ө ө дө ж явсан тү ү ний нэгэн шү тэгч. Залу у даа би “Үйлтэй байшинг” о р чу у лах гэж о р о лдо ж ү зсэн. Нэг х эсэг му нгинаад,Тр ифо но вын у тга чигжү ү х эллэгийг бу у лгаж бар ах гү й юм байна гэдгээ мэдээд о р х исо н. За, би ч яах ав, саваагү йтэж ү зсэн сайн ду р ын у р ан сайх анч. Мэр гэжлийнзар им о р чу у лагч нар аас Тр ифо но выг о р чу у лах гэж ү зээд бар аагү й гэж яр ьдаг. Тр ифо но вын зо х ио лд ү г, ө гү ү лбэр ээс гадна тэр бү гдийг х о лбо ж зангидсан ү зэл санаагэж айх тар юм бий. Тэр нийг нь зө в зо х исто й бу у лгана гэдэг ту н х эцү ү даваа бо ло лто й. Ор х у нт Цэр энпилийн Го мбо сү р эн гу ай Тр ифо но выг зө в, зо х исто й сайх ан бу у лгаж,тэр х эцү ү давааны цаана гар чээ. До сто евскийн “Кар амазо вын х ө вү ү д”, “Гэм зэм”, “Со лио т” зэр гийг о р чу у лсан х ү нд “шинэ ү еийн До сто евский”-тэй ү зэлцэх эд ту ндө х ө мтэй байсан байх . Лу всан о во гто й Санжаагийн Баяр ҮЙ ЛТЭЙ БАЙ ШИ Н (ту у ж) Тэр х ө вү ү дийн х эн нь ч о до о нар т х о р во о д байх гү й. Дайнд амь ү р эгдэх нь ү р эгдэж,ө вчин эмгэгээр ү х эх нь ү х эж, зар им нь о р су р аггү й алга бо лжээ. Бас зар им нь амьд мэнд байгаа х эдий ч ө ө р ө ө р х ү н бо ло н х у вир ч. Энэ ө ө р х ү мү ү с х ү ү х эд насны су янцамцтай, р езин у лтай дааву у шаах айтай алга бо ло гсо дто й ямар нэг ид шидийн ар гаар у у лзах юм бо л тэдэнтэй юу яр их аа мэдэх гү й байх биз. Аягү й бо л, бү рө ө р сө дтэйгө ө у у лзсанаа ч мэдэх гү й ө нгө р нө . За яах ав цаашаа, тэднийг бу р х ан ө р шө ө г! Тэдэнд зав байх гү й, тэд ө др ө ө с ө дө р т, жилээс жилд у лам бү р цаашлан, яар чбачимдан нисч байгаа, сэлж байгаа, у р сгалд автан х ө вж яваа. Очих эр эг нь ө ө р члө гдө ж, у у л ну р у у д зай тавьж, о й мо д шингэр эн нү цгэр ч, тэнгэр бү ү дийж,жавар х ү йт нү ү р лэх ту л тэд яар ах , шамдах х эр эгтэй. Ийн яар сандаа газар тэнгэр ийн савсалгад то гтсо н ү ү л мэт, х ө шө ө д зо гсчих со н юм р у у эр гэж х ар ах тамир тэнх ээгү йгар аар аа самар дан зү тгэсээр л байна. * * * 1 9 7 2 о ны наймду гаар сар ын тэсэх ү йеэ бэр х нэгэн х алу у н ө дө р (Мо сква тэр зу нбү гчим х алу у н, у таа х о ёр т бү тэж ү х эх ээ алдсан, гэтэл Глебо в х о р шо о ллын байшинд о р о х о о х ү лээж, яг алба юм шиг о ло н х о но г х о то д байх ёсто й байсан) Глебо в шинэдү ү р эгт, ёсто й газр ын му х ар , Ко птевын зах ын х авьд, тавилгын дэлгү ү р ээр о р со н чинь тэнд нэг х ачин явдал то х ио жээ. Мань х ү н аль амбасын ү еийн танилтайгаатаар сан аж. Гэтэл тэр нийх ээ нэр ийг мар тчих аж. Ер нь бо л шир ээ авах санаатай тийшээ о чсо н. Тэндх ийнх эн шир ээ авч бо лно , х аанаас авах нь о до о х о ндо о то до р х о йбу с, энэ бо л ну у ц гэж х элсэн бо ло вч зү гийг нь зааж ө гчээ. Мар инагийн но днин шинэ байр андаа зо р иу лан авсан у лаан мо до н сандалд яг дү йх , чу х ам х у у чин х ийцний,сийлбэр тэй шир ээ. Шир ээ х аана байгааг мэдэх Ефим гэгч Ко птевын зах ын о йр о лцо о х тавилгын дэлгү ү р т ажилладаг гэж х элсэн аж. Глебо в ү дийн цайны дар аа,нар ид шар ж байх ад тийшээ о чиж, машинаа сү ү дэр т тавиад дэлгү ү р р ү ү о чжээ. Хо г но вш, бо о длын цаас х ө глө р сө н ү ү дний ө мнө х явган зам дээр ту н сая бу у лгасан юму у , эсвэл ачих аар завдан бу й юм у у , бо со о шү ү гээ, му х ар бу йдан, чийдмэл бу сад элдэв тавилга сэлт шаваар алдаж, у р амгү й цар айтай х у далдан авагчид, таксиныжо ло о ч нар , гу р ван р у блийн тө лө ө яах аас ч бу цах гү й, о лх ио гү