ᠽᠠᠶ᠎ᠠ ᠪᠠᠨᠳᠢᠳᠠ ᠨᠠᠮᠬᠠᠢᠵᠠᠮᠰᠤ᠄ ᠰᠣᠳᠤᠯᠤᠯ ᠤᠨ ᠡᠰᠢ ᠬᠡᠷᠡᠭᠯᠡᠭᠳᠡᠬᠦᠨ

“ ЗАЯ БАНДИДА НАМХАИЖАМЦ СУДЛАЛЬIН ЭШ ХЭРЭГЛЭГДЭХУУН Хэвлэлд бэлдэж, эрхлэн хэвлуулсэн Ш.Сэцэн, На.Сухбаатар Улаанбаатар 2018 ННА 87.3 ДАА 920 ( -861 ._, :( . $ . N t ! 1 1 ~ t i f ЗАЯБАНДИДАНАМХАЙЖАМЦ СУДЛАЛЫН ЭШ ХЭРЭГЛЭГДХУУН Хэвлэлд бэлдэж, эрхлэн хэвлуулсэн: Ш.Сэцэн, На.Сухбаатар Улаанбаатар,2018 Эх бэлтгэл, хавтасны дизайныг: Э.Менхтер ISBN 978-99978-761-7-1 2 Ойрадын Зая бандида Намхайжамцын мэндэлсний 420 жилийн ойд зорuулав. АГУУЛГА емнехvг 3 ЗАЯ БАНДИДА НАМХАЙЖАМЦЫН ШУУМАЛ, Х8Р8Г 1 ЭДЛЭЛ . . . . 5 РАВЖАМ ЗАЯ БАНДИДЫН ТУУЖ САРНЫ ГЭРЭЛ ХЭМЭЭХ ОРШВОЙ Захчины тод усгийн эх бичиг . 11 Нацаг бэйсийн тод усгийн эх бичиг . . 60 Шарманжаевын тод усгийн эх бичиг . . 103 Халхын Зая бандидын номын сангийн худам усгийн эх бичиг 184 1tH1 бандида Намхайжамц (Огторгуйн далай) нь гарлаараа Дервен 11р,1rtын Хошууд аймгийн Гереечин отгийн Шангас овгийн хун бегеед 1599 111; 1 Баавханы тавдугаар хевуун болон мэндэлжээ. Тэрбээр 17 насандаа 111рJдын чуулганы ахлаач Байбагас баатарт урчлэгдэн сахил хуртэж, 1616 ,111 ,1 намар нутгаасаа гарч Хехнуураар дамжин 1617 онд Тевдед очиж (01 1 брэйбун хийдэд шавилан суусан юм. 1 орелхийн цовоо сэргэлэн, хичээнгуй хуухэд байсан тул тевдхэлийг гаргуун vрч, шашны номыг гойд эзэмшсэн Намхайжамц Брэйвун хийдийн Цанид \• 111с1нд а рван жил сураад гун ухааны чиглэлээр “Равжамба“ цол хамгаалжээ. /11маар Ундсэн болон Агын дацанд суралцаж Аг дацангийн багш лам, уйлийн vv;1лын а рван гэлэнгийн нэг болж алдар нэр нь дуурсжээ. 1638 онд Тевдийн l,1J1aй лам, Банчин богдын зарлигаар Халх долоон хошуу, Дервен ойрадад ,,1111Jaap томилогдон иржээ. 1641 оны хавраас Зая бандидыг Халхын Засагт ,111 залж улмаар Халхын Тушээт хан, Сэцэн хан нар уламжлуулан нутагтаа 1 н)ж нам айлдуулж байв. Тэрбээр 1645 онд Ижил мерний торгуудад очиж 11,1t1Jин дэлгэруулж, хожим 1655 онд дахин очиж бай в. 1646, 1656, 1657, 1660 111уудад Ойрадын дотоодод гарсан эвдрэл самууныг еерийн нэр алдраа 1111иглан зогсаож, эвлэруулж байсан зэрэг тер, нийгмийн уйлд оролцож 1111ЖЭЭ. Равжамба Зая бандида Намхайжамц бурхны шашны дэг ёс, зан уйл, ,урал номын уншлага журмыг тогтоан дэлгэруулэхдээ Тевдийн буддизмыг 11;рвхгуйгээр хуулбарлах бус харин нуудэлчин манголчуудын ахуй амьдрал, , •1 заншил, сэтгэлгээ, бэлгэдэл зуйд хеллуулэн буулгаж, Монгол херсенд 1чо11гол терхтэйгээр хегжуулэхэд галлон анхаарч бай в. Тийм ч учраас тэрбээр ! 1vрхны шашны номыг тевд хэлээр биш харин монгол хэлээр урин уншихыг ,, 1юмлэж 180 гаруй ном зохиолыг эх хэлнээ орчуулжээ. 3ая бандида Огторгуйн далай билгийн таоллын XI жарны шар хулгана жил rivюy аргын тооллын 1648 оны евел нийт монгол туургатанд зориулан тад , 11111гол усэг зохиосон нь Ой рад монголчуудын бичиг зохиолын хэл бурэлдэн 1111 1оход чухал уурэг гуйцэтгэсэн юм. емнехvг Зая бандидын намтар зохиолыг тууний шавь Раднаабадраа 1691 онд бичжээ. Уг бутээлийг 1599-1691 оны Ойрад монголчуудын туухийн хосгуй унэт сурвалж хэмээн судлаачид санал нэгтэй уздэг билээ. Эдугээ “Равжам Зая бандидын тууж сарны гэрэл хэмээх оршвай“ буюу дехемчлен “Сарны гэрэл“ гэж нэрлэдэг намтар зохиолын тод усгийн 3, худам усгийн 1 эх олдож судалгааны эргэлтэд ороод байна. Хэдий тийм ч туе эхуудийг харьцуулан судлах ерген баломжийг бидний энэхуу бутээл олгоно. Туунчлэн Зая бандидын 1 эш херег, 3 шуумлын гэрэл зургийг хэвлэлээ. Мен Зая бандидын эдэлж хэрэглэж бай сан бандида мал гай 2 ширхэг олдсон бегеед гэрэл зургийг нь хэвлэж байна. Эдгээр нь Зая бандида Намхайжамцын судлалд тедийгуй Ойрад манголын туух, саёл, буддын шашны хегжлийг судлах сурвалж балах нь дамжиггуй. “Зая бандида Намхайжамц судлал“ олон улс оронд хегжиж бай на. Ялангуяа 1950-аад аны эцсээс эхлэн тад усэг, тууний дурсгалууд, XVII зууны Ойрадын нийгэм, туух соёлыг судлах хурээнд Зая бандида Намхайжамцын судлал эрч хучтэй хегжиж ирлээ. Зая бандидын намтар, уйл ажиллгааг судлахад тууний намтар, эш херег, дур байдал зэрэг нь чухал сурвалжид тооцогдоно. Энэхуу бутээлийг “Ойрад судлалын монгол сурвалж бичгийг цахимжуулах ба хамтын тавцанг нээн ашиглах“ теслийн хурээнд эрхлэн хэвлууллээ. 3 евер Монголын Тариалангийн Их сургуулийн Хумуунлэгийн ухааны дээд сургуулийн Монгол-Хятад хос хэлээр заан сургах тасгийн дарга доктор Ш.СЭЦЭН Монгол улсын Боловсролын Их сургуулийн Нийгэм хумуунлэгийн ухааны сургуулийн Туухийн тэнхимийн багш доктор На.СУХБААТАР ! 1 J J ·~ ф 1 °' , f 1 ,;:- “'t “'t } f f } ~ J }. J, 1 ; ' 1 1 · i J ; :.: { ,t . ~ ~ i { i J i } } ' 't 1 ] · j · 1 't ; i 1 J } J J . 17 t l N 1 ~ l ~ - 1 i “'t J 1 1 'f: i 1 f ~ . 't { ~ ~ . . t 1: '' fi 1] J ) I 1- .,. 1 'J. !' - ~ ,, i 1 } - J · .:; 1 1 1 ~ J = t ~ ~ r i .} i ~ ~ } I 1•1}' ~ 1Ji f “~ l~~! J;ti1 1 !'!- 111: 1 j l ! 1 } ~ f l 1 ; } J j ! ]. 1 ,' : f f l ! ~ ! i , 1 -. r , 1 1 ~ ! . t t l 1 -. } • 1 .'· i 1 ~ ~ · 1 1 · l f 1 l I 1 e\Jt)f ! !1~ 1 J1 J.11.1 1fJr:}{ Y J {' ~ f}}lJ{[i i!f ~. it 11 1 1 l{}}f{~]: 1}1 ~ 'i t: t } l 1 ~ ! J i ' }, • f j. 1 1 r ~ ~ 1 ! 1 1 1' t ! 1 l f J f i ~ l t ). l f f I f : 11 1 ! .· f , i ! i 1 ~ ' 3 ' ~ , ~ . 1 1 .t {. :t } ;._ ) ~ }. j ,f :i 1 't f f х . ~ ~ о, !: . ] · i 1 l 1 1 \ ~ . 7i “ 1 . . 1 ! } ! t (Ь ! t 1 }., t . “'t ! l J ) : 1 }. ' j 1 . ' ~ i ] 1 . } : ~ ]' ~ 1 : =, ! l 1 f l } ~ I. J } i J ~ о, { J ~ ~ - 1 j f 1 1 } (Ь f 't } i J J ~- 1 i 1 °' 1 1 J = i “'t J 1 · · ! l 1 ] f 1 ~ 1 1 't l } } ] . 1 :(: ~ :,с. м t f ' ~ ) 1 · \ f . . 1 J } ' “'! t ] f 1 ~ 1 1 $ , f - 12 -------------------Захчинытодусгийнэхбичиг 13 РавжамЗаябандидынт~жСарны~рэлхэмээхоршво~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~ /,___ ____ ---::;;;::;:;------;-----.__~~~-“----------------------------~----------- - ~--- 14 -------------------------Захчинытодусrийнэхбичиг . , / 15 V) РавжамЗаябандидынтуужСарныгэрэлхэмээхоршво~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~ 16 “--------------------~-Захчинытодусгийнэхбичиг 17 -о РавжамЗаябандидын~ужСарны~рэлхэмээхоршвой ~~~~~~~~~~~~~~~~~ /:“-.------------------------~~------------- 18 nullnullnull nullnull null nullnullnull null nullnullnullnull null ᠂ null null null nullnull nullnull nullnullnull nullnullnull nullnull null ᠃ nullnull null nullnullnull nullnullnullnullnull nullnull nullnull nullnull nullnullnullnull null nullnullnullnull nullnull nullnullnullnullnull nullnullnullnull ᠃